صنایع دستی زنجان/ از جدال با فلز تا تار و پودهای فرش بیدگینه – خبرگزاری آزیلاز | اخبار ایران و جهان

خبرگزاری آزیلاز-گروه استان ها: این روزها همه در تکاپوی بستن چمدان ها هستند تا عازم سفر شوند اما در این بین، هستند کسانی که چمدان های خود را باز کرده اند تا برای مسافرانی که قرار است در ایام نوروز به زنجان سفر کنند، سوغات به ارمغان بیاورند، سوغاتی که این بار از جنس صنایع دستی است.

صنایع دستی همان طور که از نامش پیدا است، صنعتی است که به واسطه دست هنرمندانه خلق شده و همین امر باعث ماندگاری و ارزش افزوده آن می شود، ارزش افزوده ای که فقط یک هنرمند به ارزش آن واقف بوده و تمایل دارد بدون توجه صرف به قیمت آن، خرید را بر نگاه ترجیح دهد و این روزها هنرمندان صنایع دستی استان زنجان چشم به راه گردشگران نوروزی هستند تا جبران دو سال کرونا که روزهای سختی را برای آن ها رقم زد، کنند.

زنجان جزو استان هایی است که از دیرباز از وجود هنرمندان زیادی در عرصه صنایع دستی برخوردار بوده، به گونه ای که برخی از این صنایع دستی شهرت جهانی و برخی دیگر نیز وصف ملی دارد، به همین خاطر ایام نوروز می تواند بهترین فرصت برای معرفی و رونق دادن به این صنایع در زنجان به شمار می رود.

سوغات زنجان، صنایع دستی و سوغاتی های مهمی چون انواع چاقو (قلم تراش، جیبی، دسته ملیله، کارد آشپزخانه و …) ملیله (انواع پایه های استکان، سینی، قاشق و چنگال غذا و چای خوری، کاسه، گلدان، قاب عکس و…) چارق (نوعی کفش روفرشی بسیار زیبای زنانه) و فرش و گلیم دست باف بود.

زنجان در بحث فلزکاری جزو 6 استان برتر کشور است. هنرهای سنتی و صنایع دستی استان زنجان از جنبه های مختلفی چون قدمت و اصالت، جنبه اقتصادی و فرهنگی مورد توجه است

زنجان در بحث فلزکاری جزو 6 استان برتر کشور است. هنرهای سنتی و صنایع دستی استان زنجان از جنبه های مختلفی چون قدمت و اصالت، جنبه اقتصادی و فرهنگی مورد توجه است. برخی از صنایع دستی استان زنجان همچون چاقو از قدمت شش هزار ساله برخوردار بوده و این امر بیانگر اصالت صنایع دستی است.

چاروق؛ پلی اصیل میان سنت و مدرنیته

چاروق پاپوشی تزیینی و از صنایع دستی زیبا و چشم نواز در شهر زنجان بوده و این روزها گرایش زیادی برای خرید و استفاده از آن در تزیینات و دادن هدیه به یکدیگر وجود دارد. چاروق دوزی یکی از هنرهای دستی است که دست های ظریف هنرمندان زنجانی در تولید آن مهارت ویژه ای دارد.

چاروق نوعی پاپوش سنتی است که با استفاده از چرم گاوی، نخ های ابریشمی رنگی و نخ گلابتون در انواع مختلف توری، پرده بند و تمام چرم تولید شده و شهر زنجان یکی از مراکز چاروق دوزی ایران بوده و چاروق های تولیدی آن از تنوع خاصی برخوردار است.

گفته می شود استاد حاج اصغر خطیبی بیش از 50 سال است که شیوه دوخت چاروق های تزیینی را در شهر زنجان و بین چاروق دوزان رواج داشت. امروزه چاروق کاربرد مصرفی خود را تا حدودی از دست داده و حالت تزیینی به خود گرفته است، به گونه ای که زنان و دختران شهری از آن به عنوان کفش روفرشی استفاده می کنند.

چاروق ظریف که مورد نظر و موضوع بحث ما است، فرم و شکل خاصی داشته و با مواد اولیه ویژه ای که صرفاً برای راه رفتن روی قالی و اطاق های مفروش است، ساخته می شود که سابق بر این پشت بسته و بدون پاشنه بود ولی چند سالی است که به صورت نعلین و پاشنه دار ساخته می شود و فقط کف آن از چرم و رویه آن به رنگ های مختلف از نخ های ابریشمی و سیم گلابتون بافته و تزیین می شود.

مس؛ صنعتی با چکش های هنرمندانه

صنعت مسگری زنجان با بیش از 1000 سال پیشینه تاریخی، به دلیل بی توجهی در سال های گذشته، راه پرشتاب زوال را درپیش گرفته بود و می رفت تا آخرین روزهای حیات خود را سپری کند که با توجه دولت مردان، جانی دوباره گرفت و به یکی از ماندگارترین میراث این شهر تبدیل شد.

این هنر یکی از رشته های اصیل، تاریخی و ماندگار شهر زنجان به شمار می رود که با حمایت مسیولان استانی، رونق دوباره به خود گرفته و خیابان های شهر دوباره به فعالیت مسگران تبدیل شده است.

ظروف مسی در حال حاضر با استفاده از ورق مس و روش چکش کاری گرم و سرد ساخته می شود که مهم ترین مراحل کار به اختصار عبارتند از فرم دهی ورق مس به روش چکش کاری، دندانه دار کردن لبه هایی که به هم متصل می شوند.

در دوران معاصر و اندکی قبل از آن شنیدن واژه مس و مسگری در اذهان عموم تداعی کننده زنجان و بازار مسگران آن بوده است اما متاسفانه هنر صنعت مسگری در زنجان طی دو دهه اخیر به دلایل مختلفی دچار افول شد، به طوری که از حدود 800 مسگر فقط 25 مسگر باقی مانده بود.

ظروف مسی در حال حاضر با استفاده از ورق مس و روش چکش کاری گرم و سرد ساخته می شود که مهم ترین مراحل کار به اختصار عبارتند از فرم دهی ورق مس به روش چکش کاری، دندانه دار کردن لبه هایی که به هم متصل می شوند، باز کردن دندانه ها به روی هم، چفت کردن و چکش کاری آن ها، اضافه کردن بار و گرم کردن و چکش کاری مجدد آن انجام می گیرد.

مس علاوه بر زیبایی و اصالت هویت، دارای خواص درمانی بسیاری است، به گونه ای که بسیاری از پزشکان استفاده از ظروف مسی را به بیماران خود توصیه می کنند. به همین جهت علاوه بر ساخت ظروفی مانند قابلمه و دیگچه های مسی، به ساخت سایر ظروف با این فلز گران بها همچون کتری، قوری و لیوان نیز توجه شده است.

چاقوی زنجان؛ هنری به یادگار مانده از نیاکان

نام صنایع دستی زنجان با چاقوی این منطقه عجین شده است، به طوری که در قرن دهم هجری قمری، یکی از مراکز مهم صنعتی ایران به شمار می رفت و کارگاه های بی شمار اسلحه سازی در آن دایر بود.

چاقوهای زنجان تنوع فراوان دارد و ظرافت، تناسب، شیوه آب کاری و قدرت برش از ویژگی های آن ها است. تیغه این چاقوها معمولاً از جنس فولاد سخت است و پس از برش و حرارت دادن در کوره، با مهارت چکش کاری، ساییده و صیقل داده می شود.

در حال حاضر استان زنجان از تولیدکنندگان زیرمجموعه محصولات چاقو بوده و 17 دسته کلی چاقو در زنجان، از جمله چاقوهای آشپزخانه در سایزهای مختلف، قلم تراش ها، چاقوهای باغبانی، کاردهای شکاری، کاردهای قصابی، قمه، قداره، شمشیر و خنجر تولید می شود.

ملیله زنجان؛ شهرتی به وسعت جهان

از کارهای دستی بومی استان زنجان، ساخت وسایل نقره ای و به ندرت طلایی به صورت ملیله کاری است که در اوایل فقط در زنجان معمول بوده که در دهه 20 هجری تعدادی از هنرمندان زنجانی به تهران و اصفهان کوچ کردند و این هنر ظریف را در آن شهرها رواج دادند.

در کتب تاریخی بسیاری به فلزکاری به عنوان یکی از صنایع دستی زنجان اشاره شده است که ملیله کاری شاخه ای از این صنعت است. ملیله کاری تا قبل از حکومت پهلوی یکی از هنرهای بومی زنجان بود اما پس از آن هنرمندان این حرفه به شهرهای تهران، اصفهان و… مهاجرت کردند و این هنر در دیگر نقاط ایران رواج یافت.

این هنر، فنی بسیار پیچیده و ظریف دارد. در حال حاضر ملیله کاری زنجان با همت و تلاش هنرمندان با ذوق این شهر روز به روز پیشرفت کرده و برخی از آنان دست به ابتکاراتی زده اند که موجب تحول و تکامل این هنر شده اند. همچنین زنان هم گام با مردان، کم و بیش به فعالیت در این رشته مشغول هستند.

استان زنجان علاوه بر موارد ذکر شده، از صنایع دستی ارزشمند دیگری چون سفالگری و فرش دست بافت نیز برخوردار است.

از دیرباز تاکنون روستاهای سلطانیه، بلوبین، گلابر سفلی و علیا و قلتوق، از جمله مراکز سفالگری استان زنجان بوده و ظروف مختلف مانند خمره، کشک ساب، کوزه و تنور در این مراکز تولید می شده است.

فرش بیدگینه زنجان

فرش بیدگینه زنجان، فرشی با نقش و نگار و طرح های متعدد و متنوع، بافته دستان هنرمندانی است که جای خالی آن در فهرست آثار هنری جهان احساس می شود.

روستایی در 30 کیلومتری زرین آباد زنجان، در سکوت و آرامشی وصف ناپذیر، زادگاه هنری است که شاید نتوان در نقطه دیگری از ایران نمونه کوچکی از آن را یافت.

روستای بیدگینه سرزمین زنان و مردانی است که هنر بافت فرشی را از پدران و مادران خود به ارث برده اند که آن را شایسته معرفی به تمام جهانیان و ثبت در فهرست آثار جهانی کرده است.

فرش بیدگینه خاص است چون از بدو تولید مواد اولیه آن تا بافت و نقش نگاری اش، مسیر ویژه ای را طی می کند. تار و پود و گره های آن را از پشم خالص گوسفند تولید می کنند و رنگ هر گره آن از رنگ های طبیعی سیراب می شوند.

همین موضوع است که آن را به فرشی خاص و گران بها تبدیل می کند و ارزش آن را در کنار سایر فرشهای زیبایی ایرانی دو چندان می سازد.

این نوع فرش فقط در یک روستا بافته می شود و البته هنر بافت و آماده سازی چنین فرشی امروز نیز همچون سایرهنرهایی که با مرور زمان به باد فرموشی سپرده می شوند، مسیر فراموشی را طی می کند.

در روستای بیدگینه امروزه در کمتر خانه ای می توان نقش و نگار قدیمی فرش بیدگینه را یافت و طرح ریز ماهی افشار جایگزین حاجی اورنگی شده است.

همچنین قالی بافی در استان زنجان یکی از صنایع دستی عمده مناطق روستایی محسوب می شود و اغلب توسط زنان روستایی و در کنار کار کشاورزی و دامپروری تولید می شود. طرح ها و نقش های به کار رفته در قالی زنجان با توجه به اعتقادات، باورها و خواهش های باطنی بافندگان به صورت ذهنی و تجریدی است.