محور های کلیدی در تنظیم قانون مالیات بر مجموع درآمد

در یک پژوهش بررسی شد؛

مالیات بر مجموع درآمد یکی از اصلاح های ضروری در اقتصاد ایران است که می تواند منافع بسیاری در عادلانه شدن، ساده و بهینه شدن مالیات ستانی از اشخاص حقیقی باشد.

 گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آزیلاز، مالیات بر مجموع درآمد یکی از اصلاح های ضروری در اقتصاد ایران است که می تواند منافع بسیاری در عادلانه شدن، ساده و بهینه شدن مالیات ستانی از اشخاص حقیقی باشد. باتوجه به اینکه در ایران تاکنون برخلاف بسیاری از کشورها مالیات بر مجموع درآمد وجود نداشته، ضروری است بررسی شود که در طراحی الگوی مالیات بر مجموع درآمد سیاستگذار باید به چه محورها و مولفه هایی در طراحی توجه کند تا عدالت و کارایی اقتصادی در حد مطلوبی تحقق یابد. اهم محورهای طراحی عبارت است از: انتخاب الگوی مالیات ستانی، تعریف مودی (واحد) مالیاتی، تعریف و محاسبه درآمد، تنظیم نرخ های مالیاتی، تعیین مخارج مالیاتی، ارتباط مالیات بر مجموع درآمد با سایر مالیات ها و نظام رفاهی، تمکین و مدیریت مالیاتی در نظام مالیات بر مجموع درآمد و طراحی فرایند اصلاح.

* مالیات بر مجموع درآمد

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «مالیات بر مجموع درآمد (4): محور های کلیدی در تنظیم قانون مالیات بر مجموع درآمد» بیان می کند که مالیات بر مجموع درآمد یکی از مهم ترین اجزای نظام مالیاتی کشور های توسعه یافته است. اگرچه تحقق این نوع از مالیات ها در کشور های در حال توسعه به دلایل گوناگون از جمله وابستگی اقتصاد به کمک های خارجی و منابع طبیعی، ضعف نهادی، ظرفیت اداری ضعیف برای مقابله با فرار مالیاتی، روحیه مالیاتی ضعیف مودیان، عدم شفافیت و بزرگ بودن بخش غیررسمی اقتصاد، با دشواری هایی روبه روست، اما امروزه بسیاری از کشور های در حال توسعه نیز نظام مالیات های مستقیم خود را با محوریت مالیات بر مجموع درآمد اصلاح کرده اند. در این گزارش به بررسی مهم ترین محور های کلیدی در طراحی نظام مالیات بر مجموع درآمد پرداخته شده است. به عبارت دیگر مسیله پژوهش این است که در طراحی مالیات بر مجموع درآمد، چه محور هایی وجود دارد و باید به چه نکاتی توجه کرد.

* مهم ترین معیار هایی که در اصلاح و بازطراحی نظام مالیاتی

در این گزارش آمده است که مهم ترین معیار هایی که در اصلاح و بازطراحی نظام مالیاتی مورد توجه قرار گرفته شامل افزایش سادگی، کاهش هزینه های اجرایی، یکپارچه سازی نظام مالیاتی و رفاهی و نیز توجه به خنثایی و تصاعدی بودن نظام مالیاتی بوده است. به طور کلی قانون گذار در طراحی این نظام مالیاتی باید محور هایی را مورد توجه قرار دارد؛ انتخاب الگوی مالیات ستانی (شامل الگو های فراگیر، دوگانه، هموار)، تعریف مودی (واحد) مالیاتی (شامل فرد، خانوار، ترکیبی)، تعریف و محاسبه درآمد (تعیین پایه های مالیاتی و نحوه محاسبه آن به خصوص درآمد های کار و سرمایه)، تنظیم نرخ های مالیاتی (شامل نرخ های هموار یا تصاعدی)، تعیین مخارج مالیاتی (شامل تعیین نحوه و میزان بخشودگی ها، هزینه های قابل قبول و اعتبار مالیاتی)، ارتباط مالیات بر مجموع درآمد با سایر مالیات ها و نظام رفاهی (یارانه ها)، تمکین و مدیریت مالیاتی در نظام مالیات بر مجموع درآمد (شامل شیوه اظهارنامه، شیوه اخذ اطلاعات مودیان، وظایف مودیان، وظایف سازمان امور مالیاتی، وظایف اشخاص ثالث، قابل فهم بودن و انطباق قوانین) و طراحی فرایند اصلاح. 

این گزارش مطرح می کند که در ایران کاهش درآمد های نفتی و نیاز به شناسایی پایه های جدید مالیاتی، افزایش ضریب جینی و نیاز به اصلاح نظام بازتوزیع درآمد، و… ضرورت اصلاح نظام مالیات های مستقیم با محوریت نظام مالیات بر مجموع درآمد را دوچندان کرده است. ملاحظات و ویژگی های خاص هر نظام اقتصادی، تاثیر به سزایی در به نتیجه رسیدن اصلاحات مالیاتی دارد.

این گزارش تاکید می کند که از جمله ملاحظاتی که می تواند در اصلاح نظام مالیاتی در ایران اثرگذار باشد، نواقص پیشینی از جمله وجود طیف گسترده ای از فعالیت های غیررسمی، عدم شکل گیری بازار های رقابتی و نیز عدم تقارن اطلاعات، نوسانات زیاد متغیر های کلان اقتصادی، عدم وجود نظام رفاهی یکپارچه و فاصله طبقاتی است. در پایان باید به این نکته توجه کرد که طراحی نظام مالیاتی و ابعاد فنی آن وابسته به هدف گذاری و انتظارات سیاست گذاران اقتصادی از کارکرد های مطلوب نظام مالیاتی است؛ لذا توصیه می شود ضمن اصلاح قانون مالیات های مستقیم، به نحوی به محور ها و مولفه های طراحی مالیات بر مجموع درآمد توجه شود که معیار های عدالت و کارایی اقتصادی به صورت حداکثری محقق شود. 

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.