آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان

آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان نگینی درخشان در میان جاذبه های عرفانی و تاریخی ایران سالانه پذیرای خیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی است. این بنای باشکوه با معماری منحصربه فرد صحن های دل انگیز و درختان سر به فلک کشیده فضایی روحانی و آرامش بخش را برای بازدیدکنندگان فراهم می آورد. برای بسیاری از کرمانی ها سفر نیم ساعته به ماهان و زیارت این بقعه فرصتی برای تجدید دیدار با تاریخ و فرهنگ غنی این خطه است. آرامگاه شاه نعمت الله ولی نه تنها یک مکان زیارتی بلکه گنجینه ای از هنر معماری و جلوه های معنوی است که هر بازدیدکننده ای را مجذوب خود می کند. در این مقاله قصد داریم به بررسی زوایای مختلف این بنای ارزشمند بپردازیم و شما را با تاریخچه معماری و بخش های مختلف آن آشنا کنیم.

آشنایی با آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان

آرامگاه شاه نعمت الله ولی در شهر ماهان در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی کرمان و در دامنه ی کوه های جوپار و پلوار واقع شده است. این آرامگاه مدفن سید نورالدین شاه نعمت الله ولی ماهانی کرمانی شاعر و عارف نامدار قرن هشتم و نهم هجری است که سلسله نعمت اللهی را در تصوف بنیان نهاد. امروزه این بنای تاریخی به مکانی برای زیارت و بازدید گردشگران تبدیل شده است. دیوان اشعار این شاعر بزرگ که نسخه هایی از آن در کتابخانه ملی و در خود آرامگاه نگهداری می شود گواهی بر جایگاه والای او در ادبیات عرفانی ایران است.

زندگینامه شاه نعمت الله ولی

سید نورالدین نعمت الله کرمانی مشهور به شاه نعمت الله ولی در حلب سوریه متولد شد. پدرش میرعبدالله ولی از بزرگان عرب و از سادات جلیل القدر بود که نسبش به پیامبر اکرم (ص) می رسید و مادرش نیز زنی ایرانی بود. او پس از سال ها تحصیل در محضر محی الدین ابن عربی در جوانی برای ادامه تحصیل به شیراز رفت. سید نورالدین در طول زندگی خود با علمای بسیاری دیدار کرد و در محضر آن ها به تحصیل پرداخت. او سفرهایی به مکه مدینه هرات و در نهایت کوهبنان کرمان داشت. شاه نعمت الله ولی در سال ۸۳۲ هجری قمری پس از ۱۰۰ سال زندگی در ماهان درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد. او علاوه بر شاعری در زمینه زراعت نیز فعالیت داشت.

تاریخچه بقعه شاه نعمت الله ولی در ماهان

آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان با مساحتی حدود ۳۵۰۰۰ متر مربع بنایی مربوط به دوره صفوی است که در طول سال ها گسترش یافته و بخش های مختلفی به آن اضافه شده است. هسته اولیه این بنا اتاقی چهارگوش با گنبدی در میانه بوده که در سال ۸۴۰ هجری قمری ساخته شده است. بر اساس کتیبه موجود ساخت این آرامگاه به دستور و هزینه احمدشاه دکنی در هند انجام شده است. احمد شاه دکنی از پادشاهان سلسله بهمنیان در هندوستان علاقه فراوانی به شاعران و عارفان ایرانی داشت و از مریدان شاه نعمت الله ولی بود. او تلاش زیادی برای دعوت این شاعر ایرانی به دربار خود کرد اما موفق نشد و در نهایت دستور ساخت آرامگاه او را در ماهان صادر کرد.

معماری

یکی از ویژگی های برجسته آرامگاه شاه نعمت الله ولی گسترش آن در دوره های مختلف تاریخی است که آن را به موزه ای از معماری ایرانی در طول تاریخ تبدیل کرده است. بخش هایی از این مقبره مربوط به دوره تیموریان است و ساخت و ساز در آن تا دوره قاجاریه ادامه داشته است. بیشترین توسعه آرامگاه در دوره قاجاریه صورت گرفته است. این تنوع معماری جذابیت خاصی به این بنا بخشیده و آن را به یکی از مهم ترین آثار تاریخی و فرهنگی ایران تبدیل کرده است. هر گوشه از این آرامگاه داستانی از هنر و معماری دوره های مختلف را روایت می کند.

تزئینات آرامگاه

آرامگاه شاه نعمت الله ولی با تزئینات بی نظیر خود جلوه ای تماشایی دارد. در داخل حرم مضامینی از شکرگزاری خداوند و دوری از گناه به چشم می خورد. سردر ورودی صحن وکیل الملکی با مضامین نیکویی خداوند تزئین شده است. در رواق دارالحفاظ مضامینی از امر به معروف و نهی از منکر و توبه بندگان از گناه به درگاه خداوند دیده می شود. بر روی سنگ مزار شاه نعمت الله مضمونی از دور کردن پلیدی از اهل بیت (ع) نقش بسته است. گنبد و مناره ها با مضامین دعا و تکبیر شهادتین اسماالله و نام های محمد (ص) و علی (ع) تزئین شده اند. بر روی کشکول ورودی حرم عبارت یاهو یا علی و بر روی سنگ مزار صلوات بر چهارده معصوم (ع) دیده می شود. در چله خانه عبارات و اشعاری در وصف علی (ع) و امام های شیعه شاه نعمت الله و شهر ماهان به چشم می خورد. کتیبه دور تا دور در ورودی حرم شامل اشعاری در مدح شاه نعمت الله است و کتیبه بالای مدخل راست حرم نام بانی و تاریخ ساخت حرم را در خود دارد.

معمای عدد ۱۱ در معماری آرامگاه

یکی از نکات جالب توجه در معماری آرامگاه شاه نعمت الله ولی استفاده از عدد ۱۱ در آن است که وینسنت کارلز پژوهشگر ریاضی اهل هلند آن را کشف کرده است. او با بررسی طرح گنبد فیروزه ای این آرامگاه متوجه شد که گنبد به ۱۱ قسمت مساوی تقسیم شده است. قاعده این ۱۱ قسمت در پایین گنبد قرار دارد و راس های آن ها در بالای گنبد و در کنار یکدیگر واقع شده اند. از نظر ریاضی معمولاً محیط دایره به قسمت های مساوی زوج تقسیم می شود و انتخاب عدد ۱۱ برای تقسیم گنبد و طراحی آن بسیار جالب توجه است. این کار از نظر علم ریاضی بسیار دشوار است و این سؤال را به ذهن می آورد که چگونه این ۱۱ قسمت مساوی بر روی یک گنبد با یکدیگر جفت و جور شده اند؟ به احتمال قوی معماران آرامگاه شاه نعمت الله ولی با این کار قصد دادن پیامی را داشته اند. بررسی عدد ۱۱ و حروف ابجد نشان می دهد که این عدد معادل کلمه «هو» است که به معنای «الله» به کار می رود. احتمالاً این عدد نشان از ایمان و خلوص شاه نعمت الله ولی دارد.

نمای بیرونی

آرامگاه شاه نعمت الله ولی در آغاز یک تک بنا در میان باغی پهناور بود و در نمای بیرونی خود از تزئینات نماسازی و کاشی کاری بهره مند بود. هم اکنون نیز بخشی از این نماسازی با کاشی کاری معرق و زیبا با نقش اسلیمی و رنگ های لاجوردی فیروزه ای سفید و زرین در سردر باختری مقبره دیده می شود. این کاشی کاری ها با رنگ های زنده و طرح های ظریف خود جلوه ای خاص به نمای بیرونی آرامگاه بخشیده اند. دو گلدسته بلند رواق شاه عباسی و دارالحفاظ سردر محمد شاهی صحن وکیلی صحن اتابکی و صحن میرداماد از دیگر بخش های آرامگاه شاه نعمت الله ولی هستند که هر کدام به نوبه خود دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند.

مناره ها

بر جلوخان آرامگاه دو مناره مرتفع دیده می شود که در زمان محمدشاه قاجار و پس از او ساخته شده اند و از بلندترین مناره های مساجد ایران به شمار می روند. این مناره ها با ارتفاع زیاد و معماری خاص خود از دوردست ها قابل مشاهده هستند و به عنوان نمادی از این آرامگاه شناخته می شوند. چهار مناره کاشی کاری شده در برگیرنده کتیبه های شیعی هستند. پیش از مرمت برای تزئین دور تا دور مناره هشت ضلعی از کلمه علی (ع) استفاده شده بود؛ اما کتیبه های امروزی کمی با گذشته تفاوت دارند. در بخش بالایی هر سمت از مناره کلمه «الله» دیده می شود و قسمت اول شهادتین «لا اله الا الله» در زیر آن تکرار شده است. کلمه «علی» نیز چهار بار به صورت الگوی در هم پیچیده نوشته شده است. تکرار این شیوه در دور تا دور هشت ضلعی جلوه جالب توجهی دارد. در اینجا تلفیق ستایش الله و تحسین علی (ع) را شاهد هستیم و از چیدمان کتیبه این گونه برداشت می شود که هر کس به علی ایمان بیاورد به عشق خدا می رسد.

بخش های مختلف آرامگاه شاه نعمت الله ولی ماهان

آرامگاه شاه نعمت الله ولی از بخش های مختلفی تشکیل شده است که هر کدام دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند. این بخش ها شامل بقعه موزه چله خانه رواق شاه عباسی (دارالحفاظ) صحن میرداماد (شاه عباسی) صحن وکیل الملک و دیگر مقبره ها می شوند. هر یک از این بخش ها با معماری و تزئینات خاص خود داستانی از تاریخ و فرهنگ این منطقه را روایت می کنند و بازدیدکنندگان را به سفری در زمان می برند.

بقعه

بقعه شاه نعمت الله ولی اتاقی چهارگوش با سقفی گنبدی است که با تزئینات گچی و نقاشی بر روی گچ پوشانده شده است. همچنین کاشی کاری های معرق به رنگ های لاجوردی و فیروزه ای در نمای داخلی بقعه و نقوش اسلیمی سفید و زرین در نمای بیرونی آن جلوه و زیبایی خاصی به این قسمت از بنا بخشیده است. سنگ قبری که برای شاه نعمت الله ولی در این قسمت از بنا قرار داده اند سنگی مرمرین است که اطراف آن نام دوازده امام (ع) و آیاتی از قرآن مجید با خطی زیبا حکاکی شده است. این بقعه به عنوان قلب تپنده آرامگاه مکانی برای زیارت و ادای احترام به این عارف بزرگ است.

موزه

در بخش زیرین دالان ورودی موزه ای قرار دارد که در آن اشیای ارزشمند و مرتبط با فرهنگ تصوف نگهداری می شوند. ساختمان موزه به عمارت یا سردر امیریه شهرت دارد و از گچ و آجر در ساخت آن استفاده شده است. بنا حدود ۱۳۰ سال قدمت دارد و آن را به سبک معماری قاجار در زمان ناصرالدین شاه ساخته اند. زمانی این عمارت محل تجمع صوفیان و درویشان بود و در سال ۱۳۵۷ پس از مرمت و بازسازی به موزه آستانه بدل شد. در این موزه آثار متنوعی از جمله کشکول های آراسته به خط و نقش تبرزین های تراشیده شده پته شال های سوزن دوزی شده صفحات قرآن شمشیرهای مرصع سپرهایی از پوست کرگدن و فولاد کتاب های خطی با چاپ های سنگی ظروف چینی و بلور و… به نمایش گذاشته شده است. این موزه گنجینه ای از آثار تاریخی و فرهنگی است که بازدیدکنندگان را با فرهنگ تصوف و تاریخ این منطقه آشنا می کند.

چله خانه

در سمت جنوب غربی بقعه به ورودی کوچک و فضایی کوچک برخورد خواهید کرد که به مکان چله نشینی شاه نعمت الله ولی معروف است. شاید بتوان این مکان را جذاب ترین و کنجکاو برانگیزترین مکان در این آرامگاه دانست. آذین های رنگارنگ درون آن مربوط به دوران پس از تیموریان است در تمام بازسازی هی بنا حفظ شده است. درون آن شاهد نقاشی ها و عناصری جذاب بر روی دیوار خواهید بود. در حقیقت از همان ابتدای ساخت بقعه مکان چله نشینی شاه نعمت الله ولی را سالم و باقی نگه داشته اند. این مکان با فضای روحانی و آرامش بخش خود یادآور ریاضت ها و عبادات این عارف بزرگ است.

رواق شاه عباسی (دارالحفاظ)

بنای دارالحفاظ از قسمت های قابل توجه این مجموعه است که قدمت ساختمان آن بر اساس کتیبه موجود به زمان شاه عباس اول بازمی گردد و به همین مناسبت به رواق شاه عباسی شهرت دارد. این رواق در زمان حکومت بیک تاش خان ساخته شده و طول آن ۳۳ عرض آن ۹۹ و ارتفاع آن ۱۴ متر است. در ضلع جنوب شرقی این بنا دو سنگ قبر صندوقی شکل به چشم می خورد که یکی به آغاخاتون (همسر خلیل بیک افشار) و دیگری به بیک تاش (فرزند ولی خان) تعلق دارد. می گویند درهای این مقبره کاری از علیشاه نجار هستند. دو در ورودی داخل دارالحفاظ وجود دارد که یکی به حرم و دیگری به صحن شاه عباسی (میرداماد) راه دارد. بر بدنه شمالی سردر ورودی حرم داخل رواق شاه عباسی سنگ زیبایی مزین به نام دوازده امام قرار دارد که شخصی به نام قطب الدین آن را نذر سید کرده است. بر بالای این مدخل کتیبه ای به خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی دیده می شود که نام احمد شاه و تاریخ ساختمان حرم را در خود دارد. این کتیبه به این صورت خوانده می شود: شهاب الملک و الدنیا و الدین… احمدشاه ابوالمفازی و تاریخ اتمام ۸۴۰ ه‍.ق کتیبه دیگری نیز در این قسمت وجود دارد که شامل اشعار عارفانه ای در مدح شاه و به خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی های آبی است. بر بالای طاق ورودی و دور تا دور رواق کتیبه گچ بری شده و زیبایی به خط ثلث بر زمینه زرد رنگ جلب توجه می کند که آیاتی از سوره توبه را دربردارد. این آیات سعی در تأکید بر این مفاهیم دارند: لزوم امر به معروف و نهی از منکر به جای آوردن فرمان های خداوند برپایی نماز تحقق وعده الهی به مؤمنان ستیز با کفار و منافقان و توبه از گناهان.

صحن میرداماد (شاه عباسی)

در پشت بنای دارالحفاظ صحن دلباز و مصفای میرداماد قرار دارد. ابعاد این صحن ۲۴ در ۳۱٫۵ متر است و حوضی مرمری به نام کوثر با ابعاد ۵٫۶ در ۳ متر در میان آن قرار دارد که متعلق به دوران شاه عباس اول است. صحن میرداماد به صحن شاه عباسی نیز شهرت دارد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار بازسازی شده است. در شرق این صحن سردر مقرنس کاری شده دارالحفاظ خودنمایی می کند که روی آن شعری به خط ثلث سفید بر زمینه آبی دیده می شود. بانی این صحن بکتاش خان – حاکم صفویان در بغداد- و معمارش استاد کمال الدین حسین بود. این صحن با فضای آرام و دلنشین خود مکانی برای استراحت و تفکر بازدیدکنندگان است.

صحن وکیل الملک

صحن وکیل الملک از یادگارهای محمد اسماعیل خان نوری وکیل الملک حاکم کرمان است. این صحن با معماری زیبا و تزئینات چشم نواز خود یادآور دوران قاجار است. صحن وکیلی از دیگر صحن های زیبا و دیدنی این آرامگاه است که یادگارهای محمد اسماعیل خان نوری وکیل الملک از رجال دوره ی قاجار و همچنین حاکم کرمان است.

دیگر مقبره ها

در سمت جنوب غربی دالان ورودی و در صحن وکیل الملکی بقعه امیرنظام گروسی به چشم می خورد. وی که چهره نامدار دوره قاجار بود هم در سیاست شهرت داشت و هم هنرمندی ارزنده به ویژه در خطاطی محسوب می شد. وی که در اواخر عمرش والی کرمان و بلوچستان بود و در پنجم رمضان ۱۳۱۷ هجری قمری در گذشت. او را بنا بر وصیت خودش در بقعه ای که خود در محوطه آرامگاه شاه نعمت الله ولی ساخته بود دفن کردند. در پشت ضلع شرقی حرم و در میان یک رواق سنگ قبر سید تقی الدین نتیجه شاه نعمت الله ولی دیده می شود.

آدرس آرامگاه شاه نعمت الله ولی

آرامگاه شاه نعمت الله ولی در استان کرمان شهر ماهان خیابان امام خمینی واقع شده است. این آرامگاه در مرکز شهر ماهان قرار دارد و به راحتی قابل دسترسی است.

هزینه و زمان بازدید از آرامگاه شاه نعمت الله ولی

هزینه ورودی به آرامگاه شاه نعمت الله ولی برای گردشگران داخلی و خارجی متفاوت است. زمان بازدید از این آرامگاه در فصول مختلف سال متغیر است اما معمولاً از صبح تا غروب آفتاب امکان بازدید وجود دارد. برای اطلاع دقیق از هزینه ورودی و ساعات بازدید می توانید با اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان کرمان تماس بگیرید.

چگونه به آرامگاه شاه نعمت الله ولی برویم؟

برای رسیدن به آرامگاه شاه نعمت الله ولی می توانید از شهر کرمان به سمت ماهان حرکت کنید. فاصله کرمان تا ماهان حدود ۳۵ کیلومتر است و با خودرو شخصی یا تاکسی می توانید به راحتی به این شهر برسید. همچنین اتوبوس های بین شهری نیز از کرمان به ماهان تردد می کنند. پس از رسیدن به ماهان با استفاده از تابلوهای راهنما می توانید به آسانی آرامگاه شاه نعمت الله ولی را پیدا کنید.

جاذبه های اطراف آرامگاه شاه نعمت الله ولی

در اطراف آرامگاه شاه نعمت الله ولی جاذبه های گردشگری دیگری نیز وجود دارند که می توانید از آن ها بازدید کنید. باغ شاهزاده ماهان یکی از زیباترین باغ های ایرانی در نزدیکی این آرامگاه واقع شده است. همچنین شهر ماهان دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی دیگری نیز هست که می تواند سفر شما را به این منطقه خاطره انگیزتر کند. از جمله این جاذبه ها میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

• باغ شاهزاده ماهان: این باغ با معماری زیبا و فواره های دیدنی یکی از جاذبه های اصلی ماهان است.
• آرامگاه مشتاقیه: این آرامگاه محل دفن جمعی از عرفا و صوفیان است.
• یخدان مویدی: این یخدان تاریخی یکی از نمونه های جالب معماری سنتی ایران است.

شاه نعمت اله ولی که بود؟

شاه نعمت الله ولی شاعر و عارف ایرانی قرن هشتم و نهم هجری و بنیان گذار سلسله نعمت اللهی در تصوف بود.

مراحل ساخت و بازسازی آرامگاه شاه نعمت الله ولی چطور پیش رفت؟

ساختمان اولیه در سال ۸۴۰ هجری قمری بنا شد و در دوره های تیموریان صفویه و قاجاریه توسعه یافت و بازسازی هایی روی آن انجام شد.

معماری آرامگاه شاه نعمت الله ولی الان چه شکلیه؟

آرامگاه دارای معماری منحصربه فرد با گنبد فیروزه ای صحن های متعدد مناره های بلند و تزئینات کاشی کاری و گچ بری است.

ساعات بازدید از آرامگاه شاه نعمت الله ولی چه زمانی است؟

ساعات بازدید معمولاً از صبح تا غروب آفتاب است اما برای اطلاعات دقیق تر بهتر است از منابع معتبر استعلام شود.

هزینه ورودی آرامگاه شاه نعمت الله ولی چقدر است؟

هزینه ورودی برای گردشگران داخلی و خارجی متفاوت است و بهتر است قبل از بازدید بررسی شود.