شهر شاهرود نگین سرسبز استان سمنان با پیشینه ای غنی و مردمانی اصیل همواره مورد توجه گردشگران و تاریخ دوستان بوده است. اما فراتر از جاذبه های طبیعی و بناهای تاریخی این شهر گنجینه ای از فرهنگ و تمدن را در دل خود جای داده است. شناخت پیشینه مردم شاهرود دریچه ای نو به سوی درک هویت آداب و رسوم و سبک زندگی این خطه می گشاید. این مقاله با هدف آشنایی با این پیشینه به بررسی ابعاد مختلف زندگی مردم شاهرود از گذشته تا به امروز می پردازد و تلاش می کند تا تصویری جامع از این شهر و ساکنانش ارائه دهد. از وجه تسمیه و موقعیت جغرافیایی گرفته تا فرهنگ بومی جاذبه های گردشگری و صنایع دستی همه و همه در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرند تا خوانندگان بتوانند با دیدی باز و آگاهانه به این شهر سفر کرده و از زیبایی های آن لذت ببرند.

معرفی شهر شاهرود

شاهرود بزرگترین شهر استان سمنان در شمال شرقی ایران واقع شده است. این شهر با داشتن آب و هوای معتدل و جاذبه های گردشگری فراوان همواره مورد توجه گردشگران بوده است. شاهرود به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده تهران-مشهد از موقعیت ویژه ای برخوردار است و به عنوان دروازه ورودی به استان خراسان رضوی شناخته می شود. این شهر علاوه بر جاذبه های طبیعی مانند جنگل ابر و آبشار مجن دارای آثار تاریخی متعددی نیز است که نشان از قدمت و تمدن کهن آن دارد. مردم شاهرود به زبان فارسی با لهجه شاهرودی صحبت می کنند و از فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود پیروی می کنند. شاهرود با داشتن دانشگاه ها و مراکز علمی متعدد به عنوان یک شهر دانشگاهی نیز شناخته می شود و نقش مهمی در توسعه علمی و فرهنگی منطقه ایفا می کند.

وجه تسمیه

در خصوص وجه تسمیه شاهرود نظرات مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند که نام این شهر از رودخانه ای به همین نام گرفته شده است که از نزدیکی آن عبور می کرده است. برخی دیگر بر این باورند که شاهرود به معنای «راه شاه» است و به دلیل عبور جاده ابریشم از این منطقه این نام را به آن داده اند. همچنین برخی پژوهشگران واژه «چخره» را که در اوستا به عنوان یکی از شانزده سرزمین آریایی ذکر شده شکل ابتدایی شاهرود می دانند. به زبان اوستایی «چخرو-ایتی» به معنای چرخ پیشه و «چخرو-وَتی» به معنای دانای چرخ است. این نام ها نشان از قدمت و اهمیت این منطقه در دوران باستان دارد. در دوران قاجار به دلیل اهمیت مسیر بسطام به عنوان آسان ترین راه بین پایتخت و مرکز ایل قاجار شاهرود در مجاورت این جاده کوهستانی ساخته شد. در سال 1358 نام شاهرود به امام شهر تغییر یافت اما بعدها با رای مجلس دوباره به شاهرود تغییر کرد.

موقعیت جغرافیایی

شاهرود در حاشیه شمالی دشت کویر و در دامنه های جنوبی رشته کوه البرز واقع شده است. این شهر از نظر جغرافیایی در موقعیت 36 درجه و 25 دقیقه عرض شمالی و 54 درجه و 58 دقیقه طول شرقی قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا حدود 1380 متر است. شاهرود از شمال به استان گلستان از شرق به استان خراسان رضوی از جنوب به استان خراسان جنوبی و از غرب به شهرستان دامغان محدود می شود. این موقعیت جغرافیایی ویژه باعث شده است که شاهرود از آب و هوای متنوعی برخوردار باشد و دارای جاذبه های طبیعی فراوانی مانند جنگل ها کوه ها دشت ها و کویر باشد.

فاصلهٔ شاهرود با شهرهای بزرگ

شاهرود به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده تهران-مشهد از موقعیت ارتباطی مناسبی برخوردار است. فاصله شاهرود تا تهران حدود 412 کیلومتر و تا مشهد حدود 511 کیلومتر است. همچنین فاصله این شهر تا اصفهان حدود 696 کیلومتر تا تبریز حدود 1040 کیلومتر و تا اهواز حدود 1146 کیلومتر است. این فواصل نسبتاً کوتاه باعث شده است که شاهرود به عنوان یک مرکز تجاری و گردشگری مهم در منطقه شناخته شود.

جمعیت

بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395 جمعیت مرکز شهرستان شاهرود بالغ بر 150 هزار نفر بوده است. جمعیت این شهر در سال های اخیر به طور پیوسته در حال افزایش بوده است. این افزایش جمعیت ناشی از عوامل مختلفی مانند مهاجرت از روستاها به شهر توسعه صنعتی و اقتصادی شهر و افزایش نرخ زاد و ولد است. شاهرود به عنوان پرجمعیت ترین شهر استان سمنان نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی این استان ایفا می کند.

آب و هوا

شاهرود به دلیل قرار گرفتن در منطقه انتقالی بین آب و هوای خشک و کویری جنوب و آب و هوای مرطوب و پرباران شمال از آب و هوای متنوعی برخوردار است. به طور کلی آب و هوای شاهرود معتدل و نیمه خشک است. تابستان های این شهر گرم و خشک و زمستان های آن سرد و مرطوب است. میزان بارندگی در شاهرود نسبتاً کم است و بیشتر در فصل های پاییز و زمستان رخ می دهد. نزدیکی شاهرود به قله شاهوار و جنگل ابر باعث شده است که این شهر از آب و هوای مطبوع و خنکی برخوردار باشد.

پیشینه تاریخی

پیشینه تاریخی شاهرود به دوران باستان باز می گردد. مدارکی وجود دارد که نشان می دهد این شهر یکی از شهرهای مهم چهاردهمین ایالت تاریخی «چخره» (از تقسیمات شانزده گانهٔ اوستایی در دوران باستان) بوده است. هسته اولیه شهر به منظور دفاع در برابر مهاجمان بر فراز تپه های کم ارتفاع دامنه کوه های شمالی و غربی رود بزرگ این منطقه بنا شد. به تدریج و با برقراری امنیت شهر رشد و توسعه یافت و در کنار صددروازه (دامغان امروزی) به یکی از شهرهای معتبر پارت ها تبدیل شد. همچنین برخی پژوهشگران معتقدند که سومین آتش مقدس اهورامزدا آذرفرنبغ در آتشکده بزرگ شاهرود قرار داشته است.

اشکانیان

در دوره اشکانیان شاهرود به عنوان یکی از شهرهای مهم ایالت کومش شناخته می شد. این شهر در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و از رونق تجاری بالایی برخوردار بود. آثار باستانی متعددی از دوره اشکانیان در شاهرود و اطراف آن کشف شده است که نشان از اهمیت این منطقه در آن دوران دارد. به باور بسیاری از پژوهشگران شهر دامغان که در نزدیکی شاهرود واقع شده است در دوره اشکانیان به عنوان پایتخت این سلسله شناخته می شد.

صفویه

در دوره صفویه شاهرود منطقه کوچکی بود و نخستین بنای قابل توجه آن دژی بود که به هنگام هجوم افغان ها در این شهر ساخته شد. با هرج و مرج دوره نادری و جنگ های تأسیس سلسله قاجار این شهر از اهمیت افتاد اما به علت موقعیت استراتژیک از زمان فتحعلی شاه دوباره رو به ترقی و پیشرفت گذاشت. در این دوره شاهرود به عنوان یک مرکز تجاری و نظامی مهم در منطقه شناخته می شد و نقش مهمی در تأمین امنیت و توسعه اقتصادی منطقه ایفا می کرد.

محلات قدیمی

شاهرود دارای محلات قدیمی متعددی است که هر کدام دارای تاریخچه و فرهنگ خاص خود هستند. از جمله این محلات می توان به بیدآباد کوچه راه دیزج شیر و خورشید شبدری خیابان مزار باغ زندان مصلی آبتول آب صاف تل خاکستر سرچشمه پاچنار آسیاب مندلی تخت جمشید (هفده شهریور فعلی) و تخت طاووس (پانزده خرداد فعلی) اشاره کرد. هر یک از این محلات دارای ویژگی های معماری و فرهنگی خاص خود هستند و بازدید از آن ها فرصتی برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ شاهرود فراهم می کند.

تاریخچه و فرهنگ بومی شاهرود

فرهنگ بومی شاهرود ریشه در تاریخ کهن این منطقه دارد. مردم شاهرود با حفظ آداب و رسوم سنتی خود نقش مهمی در حفظ و ترویج فرهنگ ایرانی ایفا کرده اند. از جمله مهم ترین عناصر فرهنگ بومی شاهرود می توان به آداب و رسوم مربوط به مراسم عروسی و عزاداری جشن های مذهبی و ملی موسیقی محلی غذاهای سنتی و صنایع دستی اشاره کرد. همچنین لهجه شاهرودی یکی از ویژگی های بارز فرهنگ بومی این شهر است که با وجود تغییرات زبانی در طول زمان همچنان حفظ شده است.

آداب و رسوم مردمان شاهرود

مردم شاهرود دارای آداب و رسوم خاصی هستند که در طول سالیان متمادی حفظ شده است. از جمله این آداب و رسوم می توان به مراسم شب یلدا عید نوروز سیزده بدر مراسم محرم و صفر و جشن های مذهبی اشاره کرد. در این مراسم مردم با پوشیدن لباس های محلی پختن غذاهای سنتی و اجرای موسیقی محلی به جشن و سرور می پردازند و یاد و خاطره نیاکان خود را گرامی می دارند. همچنین احترام به بزرگترها مهمان نوازی و کمک به نیازمندان از جمله ارزش های مهم در فرهنگ مردم شاهرود است.

لهجه و گویش شاهرود

مردم شاهرود به زبان فارسی با لهجه شاهرودی سخن می گویند. این لهجه دارای ویژگی های خاصی است که آن را از سایر لهجه های فارسی متمایز می کند. از جمله این ویژگی ها می توان به تلفظ خاص برخی حروف و کلمات استفاده از واژه های محلی و ضرب المثل های خاص اشاره کرد. لهجه شاهرودی یکی از عناصر مهم فرهنگ بومی این شهر است و حفظ آن نقش مهمی در حفظ هویت فرهنگی شاهرود دارد.

ادبیات بومی شاهرود

ادبیات بومی شاهرود شامل اشعار داستان ها ضرب المثل ها و ترانه های محلی است که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. این آثار ادبی بیانگر فرهنگ آداب و رسوم باورها و ارزش های مردم شاهرود است و نقش مهمی در حفظ و ترویج فرهنگ بومی این شهر ایفا می کند. شاعران و نویسندگان شاهرودی با الهام از فرهنگ بومی خود آثار ارزشمندی خلق کرده اند که در سطح ملی و بین المللی مورد توجه قرار گرفته است.

غذاهای محلی شاهرود

شاهرود دارای غذاهای محلی متنوعی است که هر کدام دارای طعم و عطر خاص خود هستند. از جمله این غذاها می توان به آش جو آش ترش قورمه سبزی کله جوش دلمه برگ مو شله زرد و حلوا اشاره کرد. این غذاها با استفاده از مواد اولیه محلی و با روش های سنتی پخته می شوند و طعم بی نظیری دارند. غذاهای محلی شاهرود یکی از جاذبه های گردشگری این شهر است و بسیاری از گردشگران برای چشیدن طعم این غذاها به شاهرود سفر می کنند.

جاذبه های گردشگری شاهرود

شاهرود دارای جاذبه های گردشگری فراوانی است که شامل جاذبه های طبیعی تاریخی و مذهبی می شود. جنگل ابر آبشار مجن پارک ملی توران مجموعه بایزید بسطامی خانه یغمایی ها و موزه شاهرود از جمله مهم ترین جاذبه های گردشگری این شهر هستند. هر ساله گردشگران بسیاری از سراسر ایران و جهان برای بازدید از این جاذبه ها به شاهرود سفر می کنند.

جاذبه های طبیعی شاهرود

شاهرود دارای جاذبه های طبیعی فراوانی است که شامل جنگل ها کوه ها دشت ها آبشارها و چشمه ها می شود. جنگل ابر یکی از معروف ترین و زیباترین جاذبه های طبیعی ایران است که در نزدیکی شاهرود واقع شده است. این جنگل به دلیل پوشیده شدن با ابر در بیشتر روزهای سال به این نام خوانده می شود. آبشار مجن پارک ملی توران جنگل اولنگ و دشت شقایق ها از دیگر جاذبه های طبیعی شاهرود هستند که هر ساله گردشگران بسیاری را به خود جذب می کنند.

جاذبه های تاریخی

شاهرود دارای آثار تاریخی متعددی است که نشان از قدمت و تمدن کهن آن دارد. مجموعه بایزید بسطامی خانه یغمایی ها بازار شاهرود قلعه پارت ها و تپه سنگ چخماق از جمله مهم ترین جاذبه های تاریخی این شهر هستند. این آثار تاریخی بیانگر فرهنگ هنر و معماری دوران گذشته است و بازدید از آن ها فرصتی برای آشنایی با تاریخ و تمدن شاهرود فراهم می کند.

موزه ها

شاهرود دارای چندین موزه است که در آن ها آثار تاریخی فرهنگی و طبیعی این منطقه به نمایش گذاشته شده است. موزه شاهرود موزه حیات وحش شاهرود موزه آب شاهرود و موزه عرفان شرق شاهرود از جمله مهم ترین موزه های این شهر هستند. در این موزه ها می توان با تاریخ فرهنگ هنر و طبیعت شاهرود آشنا شد و از دیدن آثار ارزشمند آن لذت برد.

صنعت

شاهرود دارای شهرک صنعتی بزرگی است که در آن واحدهای صنعتی متعددی در زمینه های مختلف فعالیت می کنند. کارخانه های سیمان فولاد کنسانتره میوه قطعات خودرو و صنایع چوبی از جمله مهم ترین واحدهای صنعتی این شهر هستند. شهرک صنعتی شاهرود نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اشتغال زایی در این منطقه ایفا می کند.

کشاورزی

شاهرود یکی از قطب های کشاورزی استان سمنان است و در تولید محصولات کشاورزی متنوعی مانند گندم جو ذرت پنبه انگور زردآلو سیب و پسته نقش مهمی دارد. باغات انگور و زردآلو شاهرود شهرت زیادی دارند و محصولات آن ها به سراسر ایران و جهان صادر می شود. کشاورزی یکی از مهم ترین منابع درآمدی مردم شاهرود است و نقش مهمی در توسعه اقتصادی این شهر ایفا می کند.

معدن

شاهرود دارای معادن متعددی است که در آن ها مواد معدنی مختلفی مانند زغال سنگ کرومیت مس آهک گچ و سنگ های تزئینی استخراج می شود. معادن زغال سنگ البرز شرقی یکی از مهم ترین معادن این شهر است که در تأمین زغال سنگ مورد نیاز صنایع مختلف کشور نقش مهمی دارد. استخراج و فرآوری مواد معدنی یکی از فعالیت های اقتصادی مهم در شاهرود است و نقش مهمی در توسعه صنعتی این شهر ایفا می کند.

سوغات

شاهرود دارای سوغاتی های متنوعی است که شامل محصولات کشاورزی صنایع دستی و شیرینی جات می شود. برگه زردآلو قیسی کشمش انگور گیلاس آلبالو خشک انواع کشک محلی ماست گوسفندی کره محلی آبغوره گردغوره آلوی خورشتی انواع نان نان قندی فتیر انواع نقل و آبنبات از جمله مهم ترین سوغاتی های این شهر هستند. این سوغاتی ها یادگاری از سفر به شاهرود هستند و می توانند به عنوان هدیه ای برای دوستان و آشنایان تهیه شوند.

صنایع دستی شاهرود

شاهرود دارای صنایع دستی متنوعی است که شامل گلیم گلیچ جاجیم سفال سرامیک و منبت می شود. این صنایع دستی با استفاده از مواد اولیه محلی و با روش های سنتی تولید می شوند و دارای ارزش هنری بالایی هستند. صنایع دستی شاهرود یکی از جاذبه های گردشگری این شهر است و بسیاری از گردشگران برای خرید این محصولات به شاهرود سفر می کنند.

اماکن اقامتی

شاهرود دارای اماکن اقامتی متنوعی است که شامل هتل ها مهمان پذیرها اقامتگاه های بوم گردی و خانه های مسافر می شود. این اماکن اقامتی با ارائه خدمات متنوع آماده پذیرایی از گردشگران هستند. هتل های شاهرود معمولاً در مرکز شهر و در نزدیکی جاذبه های گردشگری واقع شده اند و دسترسی آسانی به این جاذبه ها دارند. اقامتگاه های بوم گردی نیز در مناطق روستایی اطراف شاهرود واقع شده اند و فرصتی برای تجربه زندگی روستایی و آشنایی با فرهنگ بومی این منطقه فراهم می کنند.

ترابری

شاهرود به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده تهران-مشهد از موقعیت ترابری مناسبی برخوردار است. این شهر دارای فرودگاه راه آهن و پایانه های مسافربری است که امکان سفر به شاهرود از طریق هواپیما قطار و اتوبوس را فراهم می کنند. فرودگاه شاهرود پروازهای مستقیم به تهران و مشهد دارد و راه آهن شاهرود در مسیر راه آهن تهران-مشهد واقع شده است. پایانه های مسافربری شاهرود نیز روزانه پذیرای مسافران بسیاری از سراسر ایران هستند.

مراکز آموزشی و علمی

شاهرود دارای دانشگاه ها و مراکز علمی متعددی است که در زمینه های مختلف علمی و پژوهشی فعالیت می کنند. دانشگاه صنعتی شاهرود دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود دانشگاه پیام نور شاهرود و دانشگاه علوم پزشکی شاهرود از جمله مهم ترین مراکز آموزشی و علمی این شهر هستند. این مراکز آموزشی نقش مهمی در تربیت نیروی انسانی متخصص و توسعه علمی و فرهنگی منطقه ایفا می کنند.

بهداشت و درمان

شاهرود دارای بیمارستان ها درمانگاه ها و مراکز بهداشتی متعددی است که خدمات بهداشتی و درمانی متنوعی را به مردم ارائه می دهند. بیمارستان امام حسین (ع) بیمارستان بهار و بیمارستان خاتم الانبیا (ص) از جمله مهم ترین بیمارستان های این شهر هستند. این مراکز بهداشتی و درمانی با بهره گیری از تجهیزات پیشرفته و کادر پزشکی مجرب آماده ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به مردم شاهرود و مناطق اطراف هستند.

شاهرود کجاست؟

شاهرود بزرگترین شهر استان سمنان است که در شمال شرقی ایران و در مسیر جاده تهران-مشهد قرار دارد.

میراث معنوی شاهرود چیست؟

مهم ترین میراث معنوی شاهرود شامل آداب و رسوم محلی لهجه شاهرودی ادبیات بومی و غذاهای سنتی این منطقه است.

شهرهای خواهرخوانده شاهرود کدامند؟

اطلاعات دقیقی در مورد شهرهای خواهرخوانده شاهرود در دسترس نیست.

چهره های ماندگار شاهرود چه کسانی هستند؟

ابوالحسن خرقانی بایزید بسطامی و ابن یمین فریومدی از جمله چهره های ماندگار و مشهور شاهرود هستند.

آداب سحر و افطار ماه رمضان در شاهرود چگونه است؟

مردم شاهرود در ماه رمضان با آداب و رسوم خاصی به استقبال سحر و افطار می روند و با پخت غذاهای سنتی این ماه را گرامی می دارند.