طلاق به درخواست زوج و تقسیط مهریه

طلاق به درخواست زوج با وجود حق قانونی مرد، مستلزم پرداخت کامل حقوق مالی زن، از جمله مهریه است. در صورت عدم توانایی مالی زوج، امکان درخواست تقسیط مهریه وجود دارد که شرایط آن به وضعیت اقتصادی زوج و مدارک اثبات اعسار بستگی دارد و این فرآیند تحت نظارت دادگاه صورت می گیرد. این مقاله به بررسی جامع تمامی ابعاد حقوقی، مراحل اجرایی، شرایط، چالش ها و نکات کلیدی مرتبط با طلاق به درخواست زوج و امکان تقسیط مهریه می پردازد. بسیاری از زوجین، به ویژه آقایان متقاضی طلاق و همچنین همسرانشان، با ابهامات فراوانی در این زمینه مواجه هستند. عدم آگاهی از جزئیات قانونی و رویه های قضایی می تواند منجر به سردرگمی، اتلاف وقت و حتی تضییع حقوق شود. هدف از این نوشتار، ارائه یک راهنمای دقیق و مستند برای توانمندسازی خوانندگان با اطلاعات ضروری است تا بتوانند با دیدی باز و آمادگی کامل، گام های قانونی لازم را بردارند.

حق طلاق مرد در قانون: ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی

در نظام حقوقی ایران، حق طلاق اساساً به مرد اعطا شده است. ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: مرد می تواند هر وقت که بخواهد زن خود را طلاق دهد. این ماده قانونی، مبنای اصلی حق انحصاری مرد برای درخواست طلاق را تشکیل می دهد. با این حال، این حق مطلق نبوده و با مسئولیت های مالی و حقوقی مهمی همراه است که در متن قانون و رویه های قضایی پیش بینی شده اند. از جمله این مسئولیت ها، لزوم پرداخت تمامی حقوق مالی زن نظیر مهریه، نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت و در صورت لزوم نحله است. دادگاه موظف است قبل از صدور گواهی عدم امکان سازش (که برای ثبت طلاق ضروری است)، مرد را به پرداخت یا تعیین تکلیف این حقوق مالی ملزم نماید.

حق طلاق از طرف مرد با طلاق توافقی و طلاق از طرف زن تفاوت های بنیادینی دارد. در طلاق توافقی، هر دو طرف بر سر تمامی مسائل از جمله حقوق مالی و حضانت فرزندان به توافق می رسند. در طلاق از طرف زن نیز، زن باید یکی از شروط ۱۲ گانه عقدنامه (یا شروط دیگری که ضمن عقد اضافه شده اند) را اثبات کند، یا عسر و حرج خود را به دادگاه ثابت نماید. اما در طلاق به درخواست زوج، مرد نیازی به اثبات هیچ دلیلی ندارد و صرفاً اراده او برای طلاق کافی است، مشروط بر اینکه آمادگی ایفای تعهدات مالی خود را داشته باشد. این تفاوت ها در تعیین فرآیند و چالش های حقوقی هر نوع طلاق نقش اساسی ایفا می کنند.

مهریه چیست و چرا مرد ملزم به پرداخت آن است؟

مهریه، یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد ازدواج دائم است که به موجب شرع و قانون به او تعلق می گیرد. این حق مالی، به محض وقوع عقد نکاح، به ملکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. مهریه می تواند به صورت مهرالمسمی (مبلغ یا مالی مشخص که در عقدنامه تعیین شده است)، مهرالمثل (در صورت عدم تعیین مهریه در عقد، بر اساس عرف و شأن زن تعیین می شود)، یا مهرالمتعه (در طلاق قبل از نزدیکی و عدم تعیین مهریه، بر اساس وضعیت مالی مرد) باشد.

مهریه عندالمطالبه به معنای آن است که زن هر زمان که اراده کند، می تواند مهریه خود را مطالبه نماید و مرد مکلف به پرداخت آن است. در مقابل، مهریه عندالاستطاعه زمانی تعیین می شود که پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد است و زن تنها در صورت اثبات استطاعت مالی مرد، می تواند مهریه را مطالبه کند. اغلب مهریه ها به صورت عندالمطالبه تعیین می شوند که بار اثبات توانایی مالی بر دوش مرد قرار می گیرد. حتی با درخواست طلاق از سوی مرد، مهریه کماکان حق مسلم و قانونی زن است. قانونگذار این حق را به عنوان پشتوانه ای برای زن در نظر گرفته و در هیچ شرایطی، حتی اگر مرد خواهان طلاق باشد، این حق از زن سلب نمی شود. بنابراین، مرد ملزم است قبل از اجرای صیغه طلاق، تکلیف مهریه و سایر حقوق مالی زوجه را مشخص نماید.

تقسیط مهریه (اعسار از پرداخت مهریه) چیست؟

مفهوم حقوقی اعسار به معنای ناتوانی مالی یک فرد در پرداخت دیون خود است. در مورد مهریه، زمانی که مردی ملزم به پرداخت مهریه است اما به دلیل عدم استطاعت مالی قادر به پرداخت یکجای آن نیست، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. تقسیط مهریه، نتیجه پذیرش اعسار مرد توسط دادگاه است؛ به این معنی که دادگاه با بررسی وضعیت مالی زوج، اجازه می دهد مهریه به صورت اقساطی در طول زمان پرداخت شود، نه یکجا.

مبانی قانونی اعسار از پرداخت مهریه، به طور عمده در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و همچنین رویه های قضایی تبیین شده است. این قوانین به زوج این امکان را می دهند که در صورت اثبات عدم توانایی مالی، از پرداخت یکجای مهریه معاف شده و آن را طی اقساطی که دادگاه تعیین می کند، بپردازد. تقسیط مهریه نه تنها یک راهکار قانونی، بلکه یک حق برای مرد معسر محسوب می شود تا از زندانی شدن به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه پیشگیری شود و امکان ایفای تدریجی تعهد برای او فراهم آید. این موضوع به عدالت اجتماعی نیز کمک می کند، زیرا هدف از مهریه حمایت از زن است، نه به زندان افکندن مرد.

شرایط و مراحل تقاضای تقسیط مهریه توسط مرد در زمان طلاق

تقاضای تقسیط مهریه توسط مرد می تواند در سناریوهای مختلفی رخ دهد که هر یک مراحل و الزامات خاص خود را دارند. در هر حالت، هدف اصلی، اثبات عدم توانایی مالی (اعسار) مرد برای پرداخت یکجای مهریه است.

الف) سناریوی اول: زوجه پیش از درخواست طلاق زوج، مهریه را مطالبه کرده است.

در این حالت، زن ابتدا دادخواست مطالبه مهریه را به دادگاه (یا از طریق اداره ثبت اسناد) ارائه داده و روند اجرایی آن آغاز شده است. مرد در این شرایط، باید در همان شعبه ای که پرونده مطالبه مهریه توسط زوجه در حال رسیدگی است، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه و تقسیط آن را مطرح کند. اهمیت زمان بندی در این مرحله حیاتی است؛ زیرا طرح دادخواست اعسار باید به سرعت و قبل از صدور حکم قطعی پرداخت یکجا یا اقدام زوجه برای توقیف اموال صورت گیرد. پیگیری همزمان هر دو پرونده – یکی برای طلاق و دیگری برای اعسار – نیازمند دقت و هماهنگی با وکیل است تا حقوق مرد تضییع نشود.

ب) سناریوی دوم: زوجه مهریه خود را مطالبه نکرده و زوج همزمان با دادخواست طلاق، درخواست اعسار می دهد.

در این سناریو، مرد می تواند همزمان با ارائه دادخواست طلاق به دادگاه خانواده، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را نیز تقدیم کند. این روش معمولاً از لحاظ زمانی کارآمدتر است، زیرا نیازی به تشکیل دو پرونده جداگانه در دو شعبه مختلف نیست و دادگاه می تواند به هر دو موضوع به طور موازی رسیدگی کند.
مزایای این روش شامل:

* تسریع در روند: با تجمیع پرونده ها، رسیدگی به هر دو موضوع مهریه و طلاق همزمان انجام می شود.
* هماهنگی بیشتر: قاضی با آگاهی از هر دو جنبه طلاق و مهریه، می تواند تصمیم گیری بهتری داشته باشد.

معایب احتمالی ممکن است شامل پیچیدگی بیشتر یک پرونده واحد باشد. با این حال، قابلیت ارائه دادخواست اعسار همراه با دادخواست طلاق یا بلافاصله پس از آن، یک امکان قانونی است که برای مردان در نظر گرفته شده است.

ج) عدم رضایت زن به طلاق: آیا بر تقسیط مهریه تأثیر می گذارد؟

باید صراحتاً بیان داشت که رضایت زن به طلاق هیچ تأثیری بر امکان تقسیط مهریه ندارد. حق طلاق مرد (ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی) مستقل از رضایت زن است. تنها معیار و ملاک قانونی برای تقسیط مهریه، اثبات اعسار و عدم توانایی مالی مرد در پرداخت یکجای آن است. اگر مرد بتواند اعسار خود را به دادگاه ثابت کند، حتی اگر زن به هیچ وجه راضی به طلاق نباشد، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر خواهد کرد. بنابراین، نگرانی از بابت عدم رضایت همسر نباید مانع از طرح دادخواست اعسار شود.

د) نحوه اثبات اعسار از سوی زوج (مدارک و شواهد):

اثبات اعسار، مرحله ای حساس و نیازمند ارائه مستندات قوی است. دادگاه با دقت تمامی مدارک و شواهد را بررسی می کند تا از صحت ادعای اعسار اطمینان حاصل کند. مدارک مورد نیاز عبارتند از:

* لیست کامل اموال منقول و غیرمنقول: شامل تمامی دارایی ها، املاک، خودرو، سهام، حساب های بانکی و هر نوع سرمایه دیگر (با دقت بالا و صداقت کامل).
* فیش حقوقی و گواهی بانکی: برای اثبات میزان درآمد و گردش مالی.
* اظهارنامه مالیاتی: در صورتی که زوج کسب وکار مستقلی دارد.
* مدارک شغل و درآمد: اسناد مربوط به نوع شغل، حقوق و مزایا، یا هر منبع درآمد دیگر.
* شهادت شهود: حداقل دو نفر شاهد موثق که از وضعیت مالی زوج اطلاع کافی دارند و می توانند در دادگاه شهادت دهند که زوج اموالی جز مستثنیات دین ندارد یا توانایی پرداخت یکجای مهریه را دارا نیست.
* مدارک مربوط به هزینه های زندگی: اجاره نامه، فاکتورهای مربوط به پرداخت نفقه فرزندان، اقساط وام و سایر بدهی های اثبات شده.

نقش شهود در پرونده اعسار بسیار کلیدی است. شهود باید شرایط لازم را از جمله بلوغ، عقل، عدالت و عدم وجود نفع شخصی در پرونده داشته باشند و از وضعیت مالی و معیشتی زوج آگاه باشند.
دادگاه علاوه بر مدارک ارائه شده، تحقیقات لازم را نیز انجام می دهد. این تحقیقات شامل استعلام از مراجع مختلف مانند بانک ها (برای بررسی حساب ها)، اداره ثبت اسناد و املاک (برای بررسی اموال غیرمنقول)، پلیس راهور (برای بررسی خودروها) و سایر سازمان های مربوطه است. تأکید بر صداقت و شفافیت در ارائه اطلاعات به دادگاه بسیار مهم است؛ زیرا هرگونه کتمان حقیقت یا ارائه مدارک صوری می تواند به رد دادخواست اعسار و حتی پیگرد قانونی منجر شود.

نحوه تعیین میزان و تعداد اقساط مهریه توسط دادگاه

تعیین میزان و تعداد اقساط مهریه یک فرآیند پیچیده است که به دقت توسط دادگاه و با در نظر گرفتن عوامل متعدد صورت می گیرد. نقش قاضی در این مرحله بسیار محوری است، زیرا او باید با توجه به تمامی جوانب پرونده، حکمی عادلانه و متناسب با شرایط صادر کند. گاهی اوقات ممکن است دادگاه برای ارزیابی دقیق تر توان مالی زوج، از کارشناسان رسمی دادگستری در حوزه حسابداری یا امور مالی نیز کمک بگیرد.

عوامل مؤثر در تعیین پیش قسط و اقساط ماهانه شامل موارد زیر است:

* درآمد و توان مالی زوج: این مهم ترین عامل است. دادگاه میزان حقوق و دستمزد، درآمد حاصل از کسب وکار، و سایر منابع مالی زوج را (به صورت ماهیانه، فصلی یا سالیانه) بررسی می کند.
* وضعیت معیشتی و هزینه های ضروری زندگی زوج: شامل هزینه های اجاره بها، خوراک، پوشاک، درمان، نفقه فرزندان (در صورت داشتن فرزند از همسر قبلی یا این همسر در صورت حضانت)، اقساط وام های ضروری و سایر بدهی های اثبات شده که جزء مستثنیات دین محسوب می شوند.
* میزان دارایی های غیر از مستثنیات دین: اموالی که قابلیت توقیف دارند و جزء مستثنیات دین نیستند، در تعیین توانایی پرداخت مؤثرند.
* تعداد افراد تحت تکفل زوج: اگر زوج علاوه بر خود، مسئولیت مالی افراد دیگری (مانند پدر و مادر سالخورده یا فرزندان) را نیز بر عهده داشته باشد، این موضوع در تعیین اقساط لحاظ می شود.
* شغل و وضعیت جسمانی زوج: نوع شغل، پایداری درآمد و وضعیت سلامت جسمانی که بر توانایی کسب درآمد تأثیر می گذارد، نیز مورد توجه قرار می گیرد.

دادگاه در تعیین میزان اقساط مهریه، نه تنها به درآمد فعلی زوج، بلکه به تمامی جوانب مالی و معیشتی او توجه می کند تا هم حق زن تأمین شود و هم مرد در شرایطی غیرقابل تحمل قرار نگیرد.

اهمیت ارائه دفاعیات مستدل و مستند در این مرحله بسیار بالا است. زوج باید با ارائه مدارک کافی و شهادت شهود، توانایی مالی خود را به وضوح به دادگاه نشان دهد. هر چه اطلاعات دقیق تر و شفاف تر ارائه شود، تصمیم دادگاه نیز واقع بینانه تر خواهد بود.

پیامدهای عدم پرداخت اقساط مهریه توسط مرد

عدم پرداخت اقساط مهریه، پس از صدور حکم تقسیط، می تواند پیامدهای حقوقی جدی برای مرد به همراه داشته باشد. این پیامدها به منظور تضمین حقوق زن و ایجاد ضمانت اجرا برای حکم دادگاه پیش بینی شده اند.

الف) حکم جلب (بازداشت):

اگر مرد از پرداخت اقساط مهریه خودداری کند، زن می تواند با مراجعه به دادگاه، درخواست صدور حکم جلب همسرش را نماید. شرایط صدور حکم جلب معمولاً برای مهریه های تا ۱۱۰ سکه بهار آزادی اعمال می شود. طبق قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، برای مهریه بیش از ۱۱۰ سکه، تنها تا این میزان امکان صدور حکم جلب وجود دارد و برای مازاد بر آن، صرفاً توقیف اموال (در صورت وجود) امکان پذیر است.

* نحوه اقدام زوجه: زوجه باید با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگاه و ارائه مدارک مربوط به عدم پرداخت اقساط، تقاضای صدور اجرائیه و متعاقباً حکم جلب را کند.
* مدت زمان بازداشت: مرد تا زمانی که دین خود را پرداخت نکند یا اعسار مجدد خود را ثابت نکند (در صورت تغییر شرایط)، یا رضایت زن را جلب نماید، در بازداشت خواهد ماند. آزادی وی معمولاً منوط به پرداخت اقساط معوقه یا ارائه تضمین معتبر است.

ب) توقیف اموال:

یکی دیگر از ضمانت های اجرایی برای پرداخت مهریه، توقیف اموال مرد است. این اقدام می تواند برای تمامی مهریه (تا ۱۱۰ سکه و بیشتر از آن) انجام شود، مشروط بر اینکه اموال توقیف شده جزء مستثنیات دین نباشند.

* اموال قابل توقیف: هرگونه مال منقول و غیرمنقول مانند حساب های بانکی، حقوق و مستمری (تا یک سوم یا یک چهارم)، خودرو، املاک، سهام شرکت ها و… قابل توقیف هستند.
* لیست کامل مستثنیات دین: این اموال به دلیل ضرورت برای زندگی متعارف مدیون، از توقیف مصون هستند. مستثنیات دین شامل:
* منزل مسکونی که عرفاً در شأن مدیون باشد.
* اثاثیه ضروری زندگی (لوازم اولیه منزل).
* ابزار و وسایل کار یا کسب که برای امرار معاش مدیون ضروری است.
* کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آن ها.
* خوراک و آذوقه موجود به قدر احتیاج مدیون و افراد تحت تکفل وی برای مدتی متعارف.
* مبلغ ودیعه مسکن در صورت رهن و اجاره منزل، به میزان عرفی و ضروری.
* روش های شناسایی و توقیف اموال: زوجه می تواند با درخواست از دادگاه، استعلامات لازم را از مراجع مختلف مانند اداره ثبت اسناد و املاک، بانک مرکزی (برای تمامی حساب ها)، اداره راهنمایی و رانندگی (برای خودروها) و سایر نهادها برای شناسایی و توقیف اموال مرد درخواست کند.

ج) خارج شدن مهریه از حالت تقسیط و مطالبه یکجا:

در صورت عدم پرداخت منظم اقساط، شرایط تقسیط مهریه می تواند از بین برود و زن حق مطالبه یکجای کل مهریه را پیدا کند. این وضعیت معمولاً در صورت عدم پرداخت بیش از سه قسط متوالی یا تغییر قابل توجه در شرایط مالی مرد (مانند کسب درآمد بالا یا به ارث بردن ثروت) رخ می دهد. در چنین حالتی، مرد موظف به پرداخت یکجای تمامی مهریه می شود و در صورت عدم توانایی، مجدداً با ضمانت اجراهایی چون حکم جلب و توقیف اموال مواجه خواهد شد. این بند قانونی به عنوان اهرمی برای تضمین پرداخت منظم و به موقع اقساط مهریه عمل می کند.

تعدیل اقساط مهریه (درخواست مجدد اعسار یا افزایش اقساط)

شرایط مالی افراد در طول زمان ثابت نمی ماند و ممکن است دستخوش تغییر شود. قانونگذار این موضوع را پیش بینی کرده و امکان تعدیل اقساط مهریه را برای زوج فراهم آورده است. تعدیل به معنای تغییر در میزان پیش قسط یا اقساط ماهیانه است که دادگاه قبلاً تعیین کرده بود.

اگر شرایط مالی زوج تغییر کند – چه به سمت بهبود (افزایش درآمد یا کسب دارایی) و چه به سمت وخامت (کاهش درآمد، از دست دادن شغل، افزایش هزینه های زندگی ضروری، بروز بیماری یا افزایش افراد تحت تکفل) – زوج می تواند با ارائه دادخواست تعدیل اقساط مهریه به دادگاه، خواستار بازنگری در حکم قبلی شود.
در صورتی که زوج با کاهش درآمد یا افزایش هزینه های ضروری مواجه شود، می تواند درخواست کاهش میزان اقساط را بنماید. برای این کار، لازم است مدارک و مستندات جدیدی را ارائه دهد که تغییر در وضعیت مالی او را اثبات کند. این مدارک می تواند شامل گواهی از محل کار، صورتحساب های بانکی، اسناد پزشکی، یا مدارک مربوط به هزینه های جدید باشد.

از سوی دیگر، اگر وضعیت مالی زوج بهبود یابد و درآمد او افزایش یابد، زوجه نیز می تواند دادخواست تعدیل اقساط را مطرح کرده و خواستار افزایش اقساط یا پرداخت زودتر مهریه شود. دادگاه در هر دو حالت، مجدداً به بررسی توانایی مالی زوج می پردازد و بر اساس شرایط جدید، حکم مقتضی را صادر می کند.

مهمترین نکته: هیچ محدودیتی در تعداد دفعات درخواست تعدیل اقساط مهریه وجود ندارد. هر زمان که تغییرات اساسی و قابل اثباتی در شرایط مالی زوج رخ دهد، او یا زوجه می توانند این درخواست را مطرح کنند. این انعطاف پذیری قانونی، به طرفین امکان می دهد تا حکم دادگاه را با واقعیت های متغیر زندگی انطباق دهند و از تضییع حقوق جلوگیری کنند.

سایر حقوق مالی زن در طلاق از طرف مرد (علاوه بر مهریه)

در طلاق به درخواست زوج، علاوه بر مهریه که اصلی ترین حق مالی زن محسوب می شود، حقوق مالی دیگری نیز وجود دارد که مرد ملزم به پرداخت آن ها است. این حقوق به منظور حمایت از زن در دوران پس از طلاق پیش بینی شده اند و دادگاه قبل از صدور گواهی عدم امکان سازش، تکلیف تمامی این موارد را روشن می سازد.

الف) نفقه:

نفقه شامل تمامی نیازهای متعارف زندگی زن از جمله خوراک، پوشاک، مسکن، اثاث منزل، هزینه های درمانی و حتی خادم در صورت نیاز و شأن زن است.

* نفقه ایام گذشته (معوقه): اگر زن در طول زندگی مشترک ناشزه نبوده و تمکین عام و خاص داشته، اما مرد نفقه او را پرداخت نکرده باشد، زن می تواند نفقه معوقه خود را مطالبه کند.
* نفقه ایام عده: پس از طلاق رجعی، زن باید مدت عده را نگه دارد. در این مدت، حتی اگر طلاق به درخواست مرد باشد، مرد موظف به پرداخت نفقه زن است. مدت عده در طلاق رجعی معمولاً سه طهر (سه دوره پاکی) است.

ب) اجرت المثل ایام زوجیت:

اجرت المثل به معنای مزد کارهایی است که زن در طول زندگی مشترک، بدون قصد تبرع (یعنی بدون قصد انجام رایگان کار) و به دستور مرد انجام داده است. این کارها شامل خانه داری، آشپزی، تربیت فرزندان و سایر امور منزل است. در صورتی که زن بتواند اثبات کند این کارها را به دستور مرد و بدون قصد تبرع انجام داده، دادگاه با ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری، میزان اجرت المثل را محاسبه و مرد را به پرداخت آن محکوم می کند.

ج) نحله:

در مواردی که اجرت المثل ایام زوجیت به زن تعلق نگیرد (مثلاً به دلیل عدم اثبات قصد عدم تبرع)، قانونگذار حق دیگری به نام نحله را برای زن پیش بینی کرده است. نحله، مبلغی است که دادگاه با در نظر گرفتن سال های زندگی مشترک، نوع کارهایی که زن انجام داده و وضعیت مالی مرد، به عنوان هدیه یا بخششی به زن تعیین می کند تا در ازای زحمات او در زندگی مشترک به وی پرداخت شود.

د) تنصیف اموال (شرط ۱/۲ اموال):

این شرط یکی از مهم ترین شروط ضمن عقد نکاح است که در سند ازدواج درج می شود. مطابق این شرط، در صورتی که طلاق به درخواست مرد باشد و زن ناشزه نباشد و تقاضای طلاق نیز از سوی زن مطرح نشده باشد، زوج مکلف است تا نصف اموالی را که در طول زندگی مشترک به دست آورده است، به زن منتقل کند. اهمیت امضای این شرط در زمان عقدنامه بسیار بالا است؛ زیرا در صورت عدم امضا، زن نمی تواند از این حق بهره مند شود. اجرای این شرط منوط به احراز شرایطی است که در خود شرط و قانون ذکر شده است.

ه) حق حضانت و نفقه فرزندان:

اگر زوجین فرزند مشترک داشته باشند، حتی پس از طلاق، مسئولیت حضانت و پرداخت نفقه فرزندان بر عهده والدین است. حضانت تا سن بلوغ (۷ سالگی برای دختر و ۱۵ سالگی برای پسر) معمولاً با مادر است و پس از آن فرزند می تواند انتخاب کند. اما در هر صورت، پرداخت نفقه فرزندان (شامل هزینه های خوراک، پوشاک، مسکن، تحصیل و درمان) تا زمانی که مستقل شوند یا به سن قانونی برسند، بر عهده پدر است و این حق حتی در صورت ازدواج مجدد مادر نیز پابرجا می ماند.

حقوق مالی زن	توضیح مختصر	شرایط تعلق
مهریه	مبلغ یا مالی که در زمان عقد تعیین می شود.	به محض وقوع عقد به مالکیت زن درمی آید.
نفقه	هزینه های ضروری زندگی (خوراک، پوشاک، مسکن، درمان)	عدم تمکین خاص و عام زن؛ در طلاق رجعی، نفقه ایام عده نیز تعلق می گیرد.
اجرت المثل	مزد کارهای زن در منزل در طول زندگی مشترک.	اثبات انجام کارها به دستور زوج و عدم قصد تبرع.
نحله	مبلغی به عنوان هدیه در صورت عدم تعلق اجرت المثل.	عدم تعلق اجرت المثل؛ تعیین میزان توسط دادگاه.
تنصیف اموال	انتقال تا نصف اموال کسب شده به زن.	درج و امضای شرط در عقدنامه، درخواست طلاق از سوی مرد، عدم ناشزه بودن زن.
نفقه فرزندان	هزینه های زندگی فرزندان.	تا سن استقلال یا بلوغ شرعی؛ معمولاً بر عهده پدر.

نکات مهم و توصیه های حقوقی حیاتی

مسائل حقوقی خانواده، به ویژه طلاق و مهریه، پیچیدگی های خاص خود را دارند که نیازمند دقت و آگاهی کامل است. رعایت نکات زیر می تواند به افراد درگیر در این فرآیند کمک شایانی کند:

* مشاوره با وکیل متخصص خانواده: هر پرونده طلاق و مهریه دارای جزئیات منحصر به فردی است. وکیل متخصص با دانش حقوقی و تجربه عملی خود می تواند بهترین راهکارها را ارائه دهد، مراحل قانونی را توضیح دهد، و از تضییع حقوق موکل خود جلوگیری کند. انتخاب وکیل مجرب، اولین و مهم ترین گام در این مسیر است.
* پرهیز از انتقال صوری اموال: برخی افراد برای فرار از پرداخت مهریه یا سایر دیون، اقدام به انتقال صوری و کاذب اموال خود به نام دیگران (مانند بستگان نزدیک) می کنند. این اقدام نه تنها جرم محسوب می شود (انتقال مال به قصد فرار از دین)، بلکه در صورت اثبات، دادگاه می تواند حکم به ابطال این معاملات صوری و توقیف مجدد اموال صادر کند. عواقب کیفری و حقوقی این عمل بسیار سنگین است.
* ثبت شروط ضمن عقد: توجه به شروط ضمن عقد در زمان ازدواج، از اهمیت بالایی برخوردار است. شروطی مانند حق تنصیف اموال، حق طلاق برای زن، و وکالت در طلاق، می توانند حقوق زن را به شکل قابل توجهی تقویت کنند. زوجین باید قبل از امضای عقدنامه، تمامی شروط را با دقت مطالعه و در صورت نیاز، شروط مورد نظر خود را اضافه یا اصلاح کنند.
* صداقت و شفافیت در ارائه اطلاعات: همانطور که پیشتر اشاره شد، در پرونده های اعسار، صداقت در ارائه لیست اموال و درآمد به دادگاه بسیار حیاتی است. هرگونه پنهان کاری یا ارائه اطلاعات نادرست، به اعتبار فرد نزد قاضی لطمه زده و می تواند به رد دادخواست اعسار منجر شود.
* صبر و پیگیری: فرآیندهای قضایی، به ویژه در پرونده های خانواده، اغلب زمان بر هستند. نیاز به تشکیل جلسات متعدد، جمع آوری مدارک، تحقیقات محلی و کارشناسی، همگی به طولانی شدن روند دادرسی کمک می کنند. بنابراین، داشتن صبر و پیگیری مستمر پرونده (با کمک وکیل) برای دستیابی به نتیجه مطلوب ضروری است.

سوالات متداول

در ادامه به برخی از پرسش های رایج درباره طلاق به درخواست زوج و تقسیط مهریه پاسخ می دهیم:

آیا برای تقسیط مهریه رضایت زن لازم است؟

خیر، رضایت زن برای تقسیط مهریه لازم نیست. تنها شرط برای تقسیط، اثبات اعسار و ناتوانی مالی مرد توسط دادگاه است.

اگر مرد اموال خود را مخفی کند چه پیامدی دارد؟

مخفی کردن اموال به قصد فرار از دین (پرداخت مهریه) جرم محسوب می شود و می تواند منجر به ابطال معاملات صوری و حتی پیگرد کیفری برای مرد شود. دادگاه می تواند با استعلام از مراجع ذی صلاح، اموال مخفی شده را شناسایی و توقیف کند.

مدت زمان صدور حکم اعسار چقدر است؟

مدت زمان صدور حکم اعسار بسته به پیچیدگی پرونده، حجم مدارک، نیاز به تحقیقات و شهادت شهود، و همچنین شلوغی شعب دادگاه متفاوت است و نمی توان زمان دقیقی برای آن تعیین کرد. اما معمولاً از چند هفته تا چند ماه به طول می انجامد.

آیا می توان اقساط مهریه را بعد از مدتی کاهش یا افزایش داد؟

بله، در صورت تغییر شرایط مالی زوج (کاهش یا افزایش درآمد، تغییر هزینه های ضروری)، هم مرد و هم زن می توانند با ارائه دادخواست تعدیل اقساط مهریه به دادگاه، خواستار تغییر میزان اقساط شوند.

مهریه بالای ۱۱۰ سکه چگونه تقسیط می شود؟

برای مهریه های بالای ۱۱۰ سکه، مرد فقط تا سقف ۱۱۰ سکه (یا معادل آن) مشمول حکم جلب و بازداشت می شود. برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، تنها در صورت وجود اموال غیر از مستثنیات دین، امکان توقیف اموال و استیفای مهریه از آن اموال وجود دارد و حکم جلب صادر نمی شود. تقسیط نیز برای کل مهریه (تا ۱۱۰ سکه و مازاد آن) در صورت اثبات اعسار امکان پذیر است، اما ضمانت اجرای جلب فقط تا ۱۱۰ سکه خواهد بود.

تفاوت طلاق به درخواست زوج و طلاق توافقی از نظر مهریه چیست؟

در طلاق به درخواست زوج، مرد ملزم به پرداخت کامل مهریه است و تنها در صورت اثبات اعسار می تواند آن را تقسیط کند. اما در طلاق توافقی، زوجین بر سر میزان مهریه و نحوه پرداخت آن به توافق می رسند که می تواند شامل بخشش قسمتی از مهریه یا تقسیط آن با توافق طرفین باشد.

هزینه دادرسی تقاضای اعسار چقدر است؟

هزینه دادرسی دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، معمولاً ثابت و بر اساس تعرفه های قانونی تعیین می شود و نسبت به هزینه دادرسی مطالبه مهریه که بر اساس میزان مهریه (نیم عشر دولتی) است، به مراتب کمتر است. در صورت پذیرش اعسار، فرد از پرداخت این هزینه نیز معاف می شود.

نتیجه گیری

موضوع طلاق به درخواست زوج و تقسیط مهریه یکی از چالش برانگیزترین مسائل حقوقی در پرونده های خانواده است. همانطور که تشریح شد، حق طلاق برای مرد در قانون ایران به رسمیت شناخته شده است؛ اما این حق همراه با مسئولیت های مالی سنگینی است که مرد را ملزم به پرداخت تمامی حقوق مالی زن، به ویژه مهریه می کند. در صورت عدم توانایی مالی زوج، قانونگذار راهکار تقسیط مهریه را پیش بینی کرده که با ارائه دادخواست اعسار و اثبات ناتوانی مالی در دادگاه امکان پذیر می شود. فرآیند اثبات اعسار نیازمند ارائه مستندات دقیق و شهادت شهود است و میزان اقساط نیز بر اساس توان مالی زوج و نظر قاضی تعیین می گردد.

پیچیدگی های این موضوع، از نحوه طرح دعوا و اثبات اعسار گرفته تا پیامدهای عدم پرداخت اقساط و سایر حقوق مالی زن، لزوم آگاهی عمیق و مسئولانه را ایجاب می کند. آگاهی از مستثنیات دین، شرایط صدور حکم جلب، و امکان تعدیل اقساط، اطلاعاتی کلیدی هستند که هر دو طرف (زوج و زوجه) باید از آن برخوردار باشند. تأکید می شود که در این مسیر، مشاوره با وکیل متخصص خانواده نه تنها یک توصیه، بلکه یک ضرورت انکارناپذیر است تا حقوق هیچ یک از طرفین تضییع نشده و اختلافات به بهترین شکل ممکن، مطابق با موازین قانونی و شرعی، حل و فصل گردد. اقدام آگاهانه و مسئولانه، می تواند مسیر سخت و پیچیده طلاق را تا حد امکان هموار سازد.