متن هبه نامه دستی

تنظیم متن هبه نامه دستی راهکاری است که بسیاری از افراد برای بخشش یا اهدای اموال خود به عزیزترین هایشان، همچون فرزندان یا خویشاوندان نزدیک، به آن روی می آورند. این روش به دلیل سادگی و سرعت، به ویژه زمانی که اعتماد عمیقی میان واهب (هبه کننده) و متهب (هبه گیرنده) وجود دارد، انتخاب می شود. اما برای اینکه این بخشش دوستانه، بعدها به چالش های حقوقی تبدیل نشود، لازم است که با دقت و آگاهی از نکات قانونی آن اقدام به نوشتن هبه نامه در منزل کرد. در این مسیر، آگاهی از ابعاد مختلف حقوقی و عملی آن، کلید حفظ اعتبار و جلوگیری از بروز ابهامات در آینده خواهد بود.

هبه نامه دستی – چرا و چگونه؟

هبه در لغت به معنای بخشش، اهدا یا ارمغان است و در اصطلاح حقوقی، عقدی است که به موجب آن، یک نفر مالی را به صورت مجانی به دیگری تملیک می کند. این انتقال مالکیت می تواند برای انواع اموال منقول و غیرمنقول اتفاق بیفتد. اما چرا برخی افراد به سراغ هبه نامه غیر رسمی یا دستی می روند، در حالی که مسیر رسمی دفاتر اسناد رسمی نیز وجود دارد؟ پاسخ در سادگی، سرعت و اعتماد متقابلی است که گاهی اوقات در روابط خانوادگی و دوستانه، افراد را به سمت این روش سوق می دهد.

هبه نامه دستی، سندی است که با دست خط واهب یا شخص دیگری تنظیم می شود و در آن قصد واهب برای بخشش مالی به متهب، مشخصات مال مورد هبه، و هویت طرفین ذکر می گردد. این نوع سند، به دلیل عدم نیاز به تشریفات اداری و مراجعه به دفاتر اسناد رسمی، در نگاه اول بسیار جذاب به نظر می رسد. به عنوان مثال، پدری که می خواهد یک قطعه زمین را به فرزندش ببخشد یا مادری که قصد دارد مقداری طلا به دخترش هبه کند، ممکن است ترجیح دهد این کار را با یک متن هبه نامه دستی ساده انجام دهد تا از فرآیندهای پیچیده و هزینه بر اداری دوری کند.

اهمیت مکتوب کردن هبه حتی به صورت دستی، در ایجاد یک سندیت اولیه و اثبات قصد واهب نهفته است. در صورت بروز هرگونه اختلاف در آینده، این سند دست نویس می تواند به عنوان مدرکی برای اثبات وقوع هبه به کار رود. با این حال، باید به یاد داشت که هبه نامه دستی، محدودیت ها و ریسک های خاص خود را در مقایسه با هبه نامه رسمی دارد. اعتبار اثباتی آن در مراجع قضایی ممکن است ضعیف تر باشد و در مواردی، نیاز به اثبات توسط شهود یا سایر قرائن و امارات قانونی پیدا کند. بنابراین، هرچند هبه نامه دستی می تواند در شرایط خاص مفید باشد، اما برای جلوگیری از مشکلات احتمالی، به خصوص برای اموال با ارزش بالا، مشورت با وکیل متخصص پیش از تنظیم آن، اکیداً توصیه می شود.

مفاهیم پایه حقوقی هبه (کلیدواژه هایی که باید بدانید)

پیش از آنکه به سراغ نوشتن هبه نامه در منزل برویم، آشنایی با اصطلاحات حقوقی مربوط به عقد هبه ضروری است. این مفاهیم، ستون های اصلی هر قرارداد هبه ای هستند و درک صحیح آن ها به شما کمک می کند تا هبه نامه ای محکم تر و با اعتبار بیشتر تنظیم کنید.

واهب (هبه کننده)

واهب، شخصی است که مال خود را به دیگری هبه می کند یا می بخشد. برای اینکه واهب بتواند مالی را هبه کند، باید دارای اهلیت قانونی باشد. این اهلیت شامل بلوغ، عقل و اختیار است. به عبارت دیگر، واهب باید بالغ (۱۸ سال تمام شمسی)، عاقل و دارای اراده آزاد برای بخشش مال خود باشد. واهب همچنین باید مالک مالی باشد که هبه می کند؛ هیچ کس نمی تواند مالی را که متعلق به دیگری است، هبه کند.

متهب (هبه گیرنده)

متهب، شخصی است که مال از سوی واهب به او هبه می شود. متهب نیز مانند واهب باید دارای اهلیت قانونی باشد تا بتواند مال هبه شده را قبول کند. این اهلیت نیز شامل بلوغ، عقل و اختیار است. البته در مورد متهب، اگر صغیر یا مجنون باشد، ولی یا قیم او می تواند به جای او هبه را قبول کند. مهم این است که متهب یا نماینده قانونی او، قصد و رضایت خود را برای پذیرش هبه اعلام کند.

عین موهوبه (مال مورد هبه)

عین موهوبه، همان مالی است که مورد هبه قرار می گیرد. این مال می تواند منقول باشد (مانند پول، طلا، خودرو، لوازم خانه) یا غیرمنقول (مانند زمین، آپارتمان، مغازه). برای صحت هبه، عین موهوبه باید شرایطی داشته باشد:

• باید معلوم و معین باشد؛ یعنی به طور دقیق قابل شناسایی و توصیف باشد تا ابهامی در مورد آن وجود نداشته باشد.
• باید در مالکیت واهب باشد.
• قابلیت تملیک و انتقال داشته باشد.

هر چقدر توصیف مال دقیق تر باشد، از بروز مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری خواهد شد. مثلاً برای هبه مال غیر منقول دستی، ذکر پلاک ثبتی، آدرس دقیق و حدود ملک بسیار مهم است.

قبض (تصرف و تحویل)

قبض، حیاتی ترین و کلیدی ترین شرط در عقد هبه است. به معنای واقعی کلمه، یعنی متهب باید عین موهوبه را از واهب تحویل گرفته و تصرف کند. تا زمانی که قبض صورت نگیرد، عقد هبه کامل نمی شود و واهب می تواند از هبه خود رجوع کند. به همین دلیل، در هبه نامه دستی، تصریح به قبض و اقرار به آن توسط متهب از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. این شرط، از ویژگی های منحصر به فرد عقد هبه است که آن را از بسیاری از عقود دیگر متمایز می کند.

بسیاری از افراد تصور می کنند صرفاً با امضای یک سند هبه، کار تمام شده است. اما باید دانست که تا زمانی که متهب مال مورد هبه را عملاً و فیزیکی تحویل نگرفته و در تصرف خود نیاورده باشد، واهب می تواند از هبه رجوع کند.

عوض هبه (چیزی که در قبال هبه دریافت می شود)

عوض هبه، مبلغ یا مالی است که متهب در ازای دریافت عین موهوبه، به واهب می دهد. بر خلاف عقود معاوضی مانند خرید و فروش که وجود عوض (ثمن) شرط صحت عقد است، در هبه، وجود عوض الزامی نیست و هبه اصولاً به صورت بلاعوض صورت می گیرد. با این حال، طرفین می توانند شرط عوض را در عقد هبه بگنجانند. شرط عوض در هبه، تأثیر مهمی بر حق رجوع واهب دارد؛ در صورتی که عوض هبه محقق شود، حق رجوع از واهب سلب می شود. برای مثال، اگر پدری خانه ای را به فرزندش هبه کند به شرط اینکه فرزند، او را در دوران پیری نگهداری کند، این نگهداری می تواند به عنوان عوض هبه در نظر گرفته شود.

عقد لازم و جایز

عقد هبه، از جمله عقود جایز از نظر واهب و لازم از نظر متهب است. یعنی واهب (هبه کننده) تا قبل از قبض و در برخی موارد خاص حتی بعد از قبض (مانند هبه به خویشاوندان نزدیک)، می تواند از هبه رجوع کند و مال خود را پس بگیرد. اما متهب (هبه گیرنده) نمی تواند هبه را فسخ کند. این ویژگی جایز بودن برای واهب، یکی از تفاوت های عمده هبه با سایر عقود مانند بیع (خرید و فروش) است که هر دو طرف به آن ملتزم هستند.

شرایط صحت و اعتبار حقوقی یک هبه نامه دستی

برای اینکه متن هبه نامه دستی شما از اعتبار حقوقی کافی برخوردار باشد و در مواقع لزوم بتواند به عنوان یک سند معتبر مورد استناد قرار گیرد، باید شرایط و ارکانی را رعایت کنید. عدم رعایت هر یک از این شرایط می تواند منجر به بی اعتباری یا قابلیت فسخ هبه نامه شود. تجربه نشان داده است که بسیاری از اختلافات خانوادگی بر سر اموال هبه شده، ناشی از عدم رعایت همین نکات ظریف حقوقی در هبه نامه غیر رسمی است.

قصد و رضایت صریح

اولین و مهمترین شرط، وجود قصد و رضایت صریح و واقعی واهب برای بخشش مال و همچنین رضایت متهب برای پذیرش آن است. واهب باید با اراده آزاد و بدون هیچ گونه اجبار یا اکراهی قصد بخشش مال خود را داشته باشد و این قصد را به روشنی بیان کند. در هبه نامه دستی، این بیان باید کاملاً واضح و بدون ابهام باشد. استفاده از کلمات صریحی مانند هبه کردم، بخشیدم، به تو دادم می تواند نشان دهنده این قصد باشد. از طرف دیگر، متهب نیز باید به طور صریح، خواه به صورت کتبی در همان سند و خواه به صورت عملی با تصرف مال، رضایت خود را اعلام کند. در بسیاری از موارد، ابهام در قصد یا عدم رضایت کامل یکی از طرفین، موجب بی اعتباری هبه نامه می شود.

اهلیت قانونی طرفین

همان طور که پیشتر اشاره شد، هم واهب و هم متهب باید دارای اهلیت قانونی باشند. اهلیت به معنای توانایی قانونی برای انجام یک عمل حقوقی است. این اهلیت شامل بلوغ، عقل و اختیار است. واهب نمی تواند صغیر (زیر ۱۸ سال)، مجنون یا سفیه (کسی که توانایی اداره اموال خود را ندارد) باشد. در مورد متهب، اگر صغیر یا مجنون باشد، ولی یا قیم او می تواند به نمایندگی از او هبه را قبول کند، اما در این صورت نیز باید به مصلحت متهب عمل شود. اگر واهب در زمان هبه، اهلیت قانونی نداشته باشد، هبه نامه باطل خواهد بود.

معلوم و معین بودن عین موهوبه

مالی که هبه می شود، باید به طور کامل معلوم و معین باشد؛ یعنی باید ویژگی های آن به اندازه ای دقیق توصیف شود که هیچ ابهامی در شناسایی آن وجود نداشته باشد. به عنوان مثال، اگر یک خودرو هبه می شود، باید مشخصات کامل آن شامل نوع، مدل، رنگ، شماره موتور و شماره شاسی در متن هبه نامه دستی ذکر شود. اگر مبلغ پول هبه می شود، باید عدد دقیق آن به حروف و رقم نوشته شود. برای هبه مال غیر منقول دستی مانند آپارتمان یا زمین، ذکر جزئیاتی مانند پلاک ثبتی، آدرس دقیق، مساحت، طبقه و واحد، بسیار حیاتی است. عدم تعیین دقیق مال مورد هبه می تواند منجر به بطلان هبه نامه شود.

مالکیت واهب بر عین موهوبه

یکی از بدیهی ترین شروط صحت هبه، این است که مال مورد هبه، در مالکیت کامل واهب باشد. هیچ کس نمی تواند مال دیگری را بدون اجازه او هبه کند. اگر واهب مالک مال نباشد، هبه فضولی تلقی شده و تا زمانی که مالک اصلی آن را اجازه ندهد، اثری نخواهد داشت. در عمل، این مسئله می تواند چالش برانگیز باشد، به خصوص اگر مال مورد هبه دارای مالکان متعدد یا در رهن و توقیف باشد. پیش از تنظیم هبه نامه دستی، واهب باید اطمینان حاصل کند که مالکیت کامل و بلامنازع بر عین موهوبه دارد.

تحقق قبض و اقباض

قبض و اقباض، رکن اصلی و حیاتی ترین شرط در عقد هبه است. قبض به معنای تحویل گرفتن مال توسط متهب و اقباض به معنای تحویل دادن مال توسط واهب است. تا زمانی که این تحویل و تصرف عملی صورت نگیرد، هبه کامل نشده و واهب حق رجوع از هبه را خواهد داشت. این شرط، یکی از نقاط آسیب پذیر هبه نامه دستی است، چرا که اثبات قبض و اقباض در یک سند غیررسمی دشوارتر است.

نحوه اثبات قبض در هبه نامه دستی

برای تقویت اثبات قبض در هبه نامه دستی، می توان اقدامات زیر را انجام داد:

• اقرار صریح متهب در متن: حتماً در متن هبه نامه، جمله ای به این مضمون گنجانده شود که متهب اقرار نمود که عین موهوبه را قبض و تصرف نموده است و واهب نیز اقرار به اقباض آن دارد. این اقرار کتبی، مدرک مهمی برای اثبات قبض خواهد بود.
• گواهی شهود: حضور و امضای شهود در ذیل هبه نامه دستی که گواهی دهند قبض و اقباض در حضور آن ها صورت گرفته است، اعتبار سند را به شدت افزایش می دهد. شهود باید عاقل، بالغ و از اهلیت لازم برای شهادت برخوردار باشند.
• تأکید بر لزوم تصرف فیزیکی و واقعی مال: باید دقت شود که قبض تنها یک عبارت نوشتاری نیست، بلکه یک عمل فیزیکی است. یعنی متهب باید واقعاً مال را در اختیار بگیرد و بر آن مسلط شود. مثلاً اگر خانه است، کلید آن را تحویل بگیرد و به آن وارد شود؛ اگر پول است، آن را دریافت کند؛ اگر خودرو است، سوار آن شده و آن را به مقصد ببرد.

در صورتی که قبض و اقباض به صورت واقعی صورت نگیرد، حتی با وجود متن هبه نامه دستی، واهب می تواند ادعا کند که هبه کامل نشده و از آن رجوع کند. این موضوع، یکی از اصلی ترین دلایل توصیه به رسمی کردن هبه است، چرا که در دفاتر اسناد رسمی، قبض معمولاً همزمان با تنظیم سند فرض و ثبت می شود.

چگونه یک متن هبه نامه دستی معتبر بنویسیم؟ (نکات عملی و گام به گام)

برای نوشتن هبه نامه در منزل به گونه ای که حتی به صورت دستی نیز تا حد امکان اعتبار حقوقی داشته باشد، باید به جزئیات مهمی توجه کرد. تنظیم دقیق و شفاف این سند، از بروز بسیاری از مشکلات در آینده جلوگیری می کند. در اینجا گام به گام به شما کمک می کنیم تا یک نمونه قرارداد هبه دستی ملک یا مال منقول را به درستی تنظیم کنید.

1. عنوان مشخص

در بالای صفحه، عنوانی واضح و گویا مانند هبه نامه دستی یا قرارداد بخشش بنویسید. این کار، نوع سند را از همان ابتدا مشخص می کند و ابهامی باقی نمی گذارد.

2. مشخصات کامل واهب و متهب

مهمترین بخش هر قرارداد، مشخصات دقیق طرفین است. باید اطلاعات کامل واهب (هبه کننده) و متهب (هبه گیرنده) را به شرح زیر بنویسید:

• نام و نام خانوادگی
• نام پدر
• شماره شناسنامه
• کد ملی
• تاریخ تولد
• آدرس دقیق پستی و کد پستی
• شماره تماس (تلفن همراه و ثابت)

این اطلاعات باید کاملاً صحیح و مطابق با مدارک شناسایی طرفین باشد.

3. توصیف دقیق عین موهوبه

مال مورد هبه باید به صورت کاملاً دقیق و بدون ابهام توصیف شود تا هیچ تردیدی در مورد هویت آن باقی نماند:

برای اموال غیرمنقول (ملک، زمین، آپارتمان، مغازه):

• نوع ملک (آپارتمان، زمین، مغازه، ویلا)
• آدرس دقیق پستی ملک
• مساحت دقیق (به متر مربع)
• پلاک ثبتی اصلی و فرعی
• شماره قطعه تفکیکی
• نام بخش ثبتی محل وقوع ملک
• شماره سند مالکیت (در صورت وجود)
• حدود و مشخصات چهارگانه ملک (شمالی، جنوبی، شرقی، غربی)
• سایر جزئیات مانند طبقه، واحد، پارکینگ، انباری و انشعابات (برق، آب، گاز، تلفن).

برای اموال منقول (خودرو، پول، طلا، لوازم خانگی و غیره):

• نوع مال (خودرو، پول نقد، سکه طلا، سرویس طلا، یخچال، تلویزیون و غیره)
• مشخصات فنی (برای خودرو: مدل، رنگ، شماره موتور، شماره شاسی، شماره پلاک؛ برای طلا: وزن، عیار، نوع ساخت؛ برای پول: مبلغ دقیق به عدد و حروف؛ برای لوازم خانگی: مدل، برند، شماره سریال).
• تعداد (مثلاً تعداد سکه یا قطعه طلا)

4. بیان صریح قصد هبه

باید به وضوح بیان کنید که واهب قصد بخشش و اهدای مال را دارد و هیچ گونه معاوضه یا فروشی در کار نیست. از جملاتی مانند واهب [نام واهب] به موجب این سند، مال موصوف را به صورت بلاعوض و به رسم هبه به متهب [نام متهب] تملیک و منتقل نمود استفاده کنید.

5. اقرار به قبض و اقباض

این بخش حیاتی ترین قسمت در هبه نامه دستی است. حتماً ذکر کنید که مال مورد هبه به متهب تحویل داده شده و متهب آن را قبول و تصرف کرده است. جمله ای مانند: متهب اقرار و اذعان نمود که عین موهوبه را تماماً قبض و تصرف نموده و بر آن مسلط گردیده است و واهب نیز اقرار به اقباض آن دارد ضروری است.

6. ذکر تاریخ و محل تنظیم

تاریخ دقیق (روز، ماه، سال) و محل تنظیم (شهر) هبه نامه را حتماً قید کنید. این اطلاعات برای اثبات زمان و مکان تنظیم سند در آینده اهمیت دارند.

7. امضا طرفین

واهب و متهب، هر دو باید در انتهای هبه نامه و در صورت امکان در حاشیه هر صفحه (برای جلوگیری از هرگونه دخل و تصرف بعدی) با خط خود امضا کنند. نام و نام خانوادگی امضاکنندگان نیز زیر امضا قید شود.

8. امضا و مشخصات شهود

حضور و امضای حداقل دو شاهد عاقل و بالغ در هبه نامه دستی، اعتبار آن را به طرز چشمگیری افزایش می دهد. شهود باید پس از مطالعه کامل متن، آن را امضا کنند و مشخصات کامل خود (نام و نام خانوادگی، نام پدر، کدملی، آدرس و شماره تماس) را نیز بنویسند. شهود در واقع گواه بر قصد طرفین و وقوع قبض و اقباض هستند و نقش شهود در هبه نامه دستی بسیار کلیدی است.

9. تعداد نسخ

در انتهای سند ذکر کنید که هبه نامه در چند نسخه (معمولاً دو نسخه) تنظیم شده و هر نسخه حکم واحدی دارد. هر یک از طرفین باید یک نسخه از سند را نزد خود نگه دارد.

10. نکات نوشتاری

تمام متن باید با خط خوانا و ترجیحاً با خودکار آبی یا مشکی نوشته شود. از خط خوردگی، لاک گرفتگی یا هرگونه اصلاحی که ممکن است شک و شبهه ایجاد کند، پرهیز کنید. اگر اشتباهی رخ داد، بهتر است کل بخش را باطل کرده و مجدداً بنویسید یا با توافق طرفین و امضای آن ها در کنار اصلاحیه، آن را معتبر کنید.

نمونه 1: هبه نامه دستی برای مال غیرمنقول (آپارتمان)

بسمه تعالی

هبه نامه دستی

واهب:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی واهب]
نام پدر: [نام پدر واهب]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه واهب]
کد ملی: [کد ملی واهب]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد واهب]
آدرس: [آدرس دقیق واهب]
شماره تماس: [شماره تماس واهب]

متهب:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی متهب]
نام پدر: [نام پدر متهب]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه متهب]
کد ملی: [کد ملی متهب]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد متهب]
آدرس: [آدرس دقیق متهب]
شماره تماس: [شماره تماس متهب]

عین موهوبه:
تمامیت شش دانگ یک واحد آپارتمان مسکونی به مساحت [متراژ دقیق به متر مربع] متر مربع، واقع در [آدرس دقیق ملک، شامل خیابان، کوچه، پلاک]، طبقه [شماره طبقه]، واحد [شماره واحد]، دارای پلاک ثبتی فرعی [پلاک فرعی] از پلاک اصلی [پلاک اصلی]، بخش [شماره بخش ثبتی] ثبتی [نام شهر].
این آپارتمان دارای [شماره] واحد پارکینگ و [شماره] واحد انباری به شماره های [شماره پارکینگ و انباری] می باشد.
حدود اربعه ملک: [شمالاً، جنوباً، شرقاً، غرباً حدود ملک را با جزئیات بنویسید.]
ملک فوق الذکر دارای سند مالکیت به شماره [شماره سند] صفحه [صفحه سند] جلد [جلد سند] مورخ [تاریخ صدور سند] صادره از اداره ثبت اسناد [نام شهر] می باشد و در مالکیت کامل واهب قرار دارد.

مفاد هبه:
واهب [نام و نام خانوادگی واهب] به موجب این سند، تمامی شش دانگ آپارتمان فوق الذکر را با جمیع توابع، لواحق و منصوبات عرفی و قانونی آن، به صورت بلاعوض و به رسم هبه شرعی و قانونی، به متهب [نام و نام خانوادگی متهب] تملیک و منتقل نمود.

اقرار به قبض و اقباض:
متهب [نام و نام خانوادگی متهب] صراحتاً اقرار و اذعان نمود که عین موهوبه (آپارتمان مذکور) را تماماً و کاملاً قبض و تصرف نموده و بر آن تسلط یافته است. واهب نیز اقرار به اقباض و تحویل مال موهوبه به متهب دارد.

شرط عوض (اختیاری): [در صورت وجود شرط عوض، در این قسمت ذکر شود. مثلاً در قبال این هبه، متهب متعهد گردید واهب را تا پایان عمر خود نگهداری و مخارج او را تامین نماید.]

حق رجوع: [در صورت توافق خاص در مورد حق رجوع، در این قسمت ذکر شود. در غیر این صورت، مطابق قانون مدنی عمل خواهد شد.]

تاریخ و محل تنظیم:
تاریخ: [روز] / [ماه] / [سال]
محل تنظیم: [نام شهر]

امضا و اثر انگشت واهب:             امضا و اثر انگشت متهب:
[نام و نام خانوادگی واهب]             [نام و نام خانوادگی متهب]

مشخصات و امضای شهود:
شاهد 1:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی شاهد 1]
نام پدر: [نام پدر شاهد 1]
کد ملی: [کد ملی شاهد 1]
آدرس: [آدرس دقیق شاهد 1]
امضا:
شاهد 2:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی شاهد 2]
نام پدر: [نام پدر شاهد 2]
کد ملی: [کد ملی شاهد 2]
آدرس: [آدرس دقیق شاهد 2]
امضا:

این هبه نامه در دو نسخه و با متن واحد تنظیم و امضا گردید.

نمونه 2: هبه نامه دستی برای مال منقول (مبلغی پول)

بسمه تعالی

هبه نامه دستی

واهب:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی واهب]
نام پدر: [نام پدر واهب]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه واهب]
کد ملی: [کد ملی واهب]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد واهب]
آدرس: [آدرس دقیق واهب]
شماره تماس: [شماره تماس واهب]

متهب:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی متهب]
نام پدر: [نام پدر متهب]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه متهب]
کد ملی: [کد ملی متهب]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد متهب]
آدرس: [آدرس دقیق متهب]
شماره تماس: [شماره تماس متهب]

عین موهوبه:
مبلغ [مبلغ به عدد] ریال (معادل [مبلغ به حروف] ریال) وجه نقد رایج کشور.

مفاد هبه:
واهب [نام و نام خانوادگی واهب] به موجب این سند، مبلغ فوق الذکر را به صورت بلاعوض و به رسم هبه شرعی و قانونی، به متهب [نام و نام خانوادگی متهب] تملیک و منتقل نمود.

اقرار به قبض و اقباض:
متهب [نام و نام خانوادگی متهب] صراحتاً اقرار و اذعان نمود که عین موهوبه (مبلغ مذکور) را تماماً و کاملاً قبض و دریافت نموده و بر آن تسلط یافته است. واهب نیز اقرار به اقباض و تحویل مال موهوبه به متهب دارد.

تاریخ و محل تنظیم:
تاریخ: [روز] / [ماه] / [سال]
محل تنظیم: [نام شهر]

امضا و اثر انگشت واهب:             امضا و اثر انگشت متهب:
[نام و نام خانوادگی واهب]             [نام و نام خانوادگی متهب]

مشخصات و امضای شهود:
شاهد 1:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی شاهد 1]
نام پدر: [نام پدر شاهد 1]
کد ملی: [کد ملی شاهد 1]
آدرس: [آدرس دقیق شاهد 1]
امضا:
شاهد 2:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی شاهد 2]
نام پدر: [نام پدر شاهد 2]
کد ملی: [کد ملی شاهد 2]
آدرس: [آدرس دقیق شاهد 2]
امضا:

این هبه نامه در دو نسخه و با متن واحد تنظیم و امضا گردید.

مزایا و معایب هبه نامه دستی (مقایسه با هبه نامه رسمی)

انتخاب بین هبه نامه دستی و رسمی، تصمیمی است که باید با آگاهی کامل از جوانب مختلف آن گرفته شود. هر یک از این روش ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند که می تواند بر اعتبار و سهولت اجرای هبه در آینده تأثیرگذار باشد.

مزایا:

• سهولت و سرعت: بزرگترین مزیت نوشتن هبه نامه در منزل، سادگی و عدم نیاز به تشریفات اداری پیچیده است. شما می توانید به سرعت و بدون اتلاف وقت در صف های دفاتر اسناد رسمی، این سند را تنظیم کنید.
• هزینه کمتر: تنظیم هبه نامه دستی، هیچگونه هزینه رسمی ندارد، در حالی که هبه نامه رسمی شامل هزینه های حق الثبت، مالیات و حق التحریر است.
• انعطاف پذیری: در یک سند دستی، شاید بتوانید با آزادی عمل بیشتری برخی شروط و توافقات خاص را میان خود و متهب بگنجانید که شاید در فرمت های رسمی قابل اجرا نباشد.

معایب و ریسک ها:

• اعتبار اثباتی ضعیف تر در مراجع قضایی: این مهمترین و اصلی ترین ضعف هبه نامه دستی است. در دادگاه، یک سند رسمی از اعتبار بالاتری برخوردار است و اثبات صحت و اصالت سند دستی، به خصوص در صورت انکار واهب یا ورثه او، دشوارتر است و ممکن است نیاز به کارشناسی خط یا شهادت شهود داشته باشد.
• دشواری در اثبات قبض و اقباض در صورت انکار: همان طور که قبلاً ذکر شد، قبض و اقباض رکن اصلی هبه است. در صورت انکار یکی از طرفین، اثبات اینکه مال عملاً تحویل و تصرف شده، در هبه نامه غیر رسمی می تواند چالش برانگیز باشد.
• مشکلات در ثبت رسمی و نقل و انتقال بعدی (خصوصاً املاک و خودرو): برای هبه مال غیر منقول دستی مانند ملک یا خودرو، این سند به تنهایی برای نقل و انتقال رسمی و ثبت مالکیت متهب کافی نیست. متهب برای تثبیت مالکیت خود، کماکان باید به دفاتر اسناد رسمی مراجعه کند که ممکن است در این مرحله با مشکلاتی مواجه شود.
• احتمال انکار توسط ورثه یا خود واهب: پس از فوت واهب، ورثه او ممکن است هبه نامه دستی را انکار کرده و ادعا کنند که چنین سندی وجود نداشته یا جعلی است. حتی خود واهب نیز ممکن است در آینده از هبه خود رجوع کند یا صحت سند را زیر سوال ببرد.
• عدم صدور کد رهگیری و عدم ثبت در سامانه رسمی: هبه نامه دستی در هیچ سامانه رسمی ثبت نمی شود و فاقد کد رهگیری است که این موضوع اعتبار آن را در مقایسه با اسناد رسمی که در سامانه های دولتی ثبت می شوند، کاهش می دهد.

برای روشن تر شدن تفاوت ها، می توان مقایسه ای را در جدول زیر مشاهده کرد:

ویژگی	هبه نامه دستی	هبه نامه رسمی
نیاز به دفترخانه	ندارد	دارد
هزینه	بسیار کم (در حد کاغذ و خودکار)	دارای هزینه های حق الثبت، مالیات، حق التحریر
سرعت تنظیم	بالا	متوسط (نیاز به نوبت دهی و طی مراحل اداری)
اعتبار اثباتی در دادگاه	پایین تر (نیاز به اثبات بیشتر)	بالا (سند رسمی قطعی است)
سهولت اثبات قبض	دشوارتر	آسان تر (قبض غالباً همزمان فرض می شود)
امکان انکار توسط ورثه/واهب	بالاتر	بسیار پایین تر
قابلیت نقل و انتقال رسمی ملک/خودرو	ندارد (نیاز به مراحل بعدی)	دارد (خود سند، انتقال دهنده است)
ثبت رسمی و کد رهگیری	ندارد	دارد

رجوع از هبه نامه دستی و شرایط آن

یکی از مهمترین ویژگی های عقد هبه، امکان رجوع واهب از آن است. این ویژگی که در ماده 803 قانون مدنی ایران به آن پرداخته شده، می تواند برای افرادی که اقدام به نوشتن هبه نامه در منزل می کنند، بسیار حائز اهمیت باشد. آشنایی با شرایط رجوع و موارد غیرقابل رجوع، به هر دو طرف کمک می کند تا با دید بازتری وارد این عقد شوند.

شرایط ماده 803 قانون مدنی

بر اساس ماده 803 قانون مدنی، واهب می تواند با بقاء عین موهوبه (مال هبه شده)، از هبه رجوع کند، مگر در موارد زیر:

1. در صورتی که متهب (هبه گیرنده) پدر یا مادر یا اولاد واهب باشد. یعنی هبه به خویشاوندان نزدیک عمودی، غیرقابل رجوع است.
2. در صورتی که هبه معوض بوده و عوض داده شده باشد. همانطور که پیشتر اشاره شد، اگر در قبال هبه، عوضی شرط شده و آن عوض به واهب تسلیم شده باشد، واهب دیگر نمی تواند رجوع کند.
3. در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده باشد (مثلاً متهب آن را فروخته یا به دیگری هبه کرده باشد).
4. در صورتی که در عین موهوبه تغییری حاصل شود. (مانند اینکه مال مورد هبه، تغییر ماهیت دهد یا به گونه ای عوض شود که دیگر همان مال اولیه نباشد).

بنابراین، اگر متن هبه نامه دستی شما، هبه ای بلاعوض به شخصی غیر از پدر، مادر یا فرزند شما باشد و مال مورد هبه هنوز در مالکیت متهب بوده و تغییر ماهیت نداده باشد، واهب حق رجوع خواهد داشت.

موارد غیرقابل رجوع

علاوه بر موارد ذکر شده در ماده 803 قانون مدنی، برخی موارد دیگر نیز وجود دارند که رجوع از هبه را ناممکن می سازند:

• هبه به همسر: طبق عرف و رویه قضایی، هبه بین زن و شوهر به دلیل ماهیت خاص رابطه و اعتمادی که بین آن ها وجود دارد، عموماً غیرقابل رجوع تلقی می شود.
• تلف یا تغییر ماهیت مال: اگر مال مورد هبه تلف شود (مثلاً خودروی هبه شده از بین برود) یا به کلی تغییر ماهیت دهد (مثلاً طلای هبه شده ذوب شده و به شکل دیگری درآید)، دیگر امکان رجوع وجود ندارد، زیرا عین موهوبه موجود نیست.
• انجام یک عمل حقوقی بر روی مال: اگر متهب پس از قبض، مال هبه شده را به دیگری بفروشد، صلح کند، یا به رهن بگذارد، واهب دیگر نمی تواند از هبه رجوع کند زیرا مال از مالکیت متهب خارج شده است.

تأثیر عوض بر حق رجوع

همانطور که قبلاً گفته شد، در صورت شرط عوض و انجام آن، حق رجوع واهب سلب می شود. این موضوع نکات حقوقی هبه نامه بدون دفترخانه را پیچیده تر می کند، چرا که اثبات انجام عوض در یک سند دستی ممکن است دشوار باشد. برای مثال، اگر در نحوه نوشتن هبه نامه برای فرزند، شرط شده باشد که فرزند در قبال دریافت خانه، وظیفه نگهداری از والدین را بر عهده گیرد، اثبات انجام این وظیفه به عنوان عوض، می تواند حق رجوع واهب را از بین ببرد.

افرادی که متن هبه نامه دستی تنظیم می کنند، باید با در نظر گرفتن این نکات، از قصد و نیت خود در مورد رجوع یا عدم رجوع، آگاه باشند و در صورت لزوم، با مشورت یک وکیل، شرایط خاصی را در سند خود بگنجانند.

تقویت اعتبار هبه نامه دستی: چه کارهایی می توان انجام داد؟

با وجود تمام معایبی که هبه نامه دستی در مقایسه با نوع رسمی آن دارد، می توان با رعایت برخی نکات، اعتبار آن را تا حد زیادی تقویت کرد. هدف این اقدامات، کاهش ریسک های حقوقی و افزایش شانس اثبات صحت سند در صورت بروز اختلاف است. این راهکارها، به خصوص برای کسانی که به دنبال نوشتن هبه نامه در منزل هستند، بسیار کاربردی خواهند بود.

نقش شهود و اهمیت آن

همان طور که پیشتر اشاره شد، حضور و امضای شهود در هبه نامه دستی از اهمیت بالایی برخوردار است. شهود نه تنها گواه بر امضای طرفین هستند، بلکه می توانند بر قصد و نیت واهب برای هبه، و همچنین وقوع قبض و اقباض نیز شهادت دهند. برای تقویت اعتبار، به نکات زیر توجه کنید:

• تعداد شهود: حداقل دو شاهد عاقل و بالغ (ترجیحاً مرد) باید حضور داشته باشند.
• مشخصات کامل: شهود باید مشخصات کامل خود شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کدملی، آدرس و شماره تماس را با خط خود در ذیل سند بنویسند و امضا کنند.
• آگاهی شهود: مطمئن شوید که شهود از محتوای هبه نامه و قصد واقعی واهب و متهب آگاه هستند تا در صورت لزوم بتوانند به درستی شهادت دهند.
• عدم خویشاوندی نزدیک: بهتر است شهود از خویشاوندان بسیار نزدیک یا ذی نفع در معامله نباشند تا شائبه عدم بی طرفی آن ها مطرح نشود.

داشتن شهود معتبر، می تواند اعتبار هبه نامه دستی در دادگاه را به شکل چشمگیری افزایش دهد.

امضای واهب و متهب در تمامی صفحات

برای جلوگیری از هرگونه دست کاری یا تغییر در صفحات میانی سند، بهتر است علاوه بر امضای نهایی در انتهای هبه نامه، واهب و متهب تمامی صفحات سند را نیز در حاشیه یا پایین صفحه امضا و اثر انگشت کنند. این کار نشان دهنده اطلاع و تأیید آن ها از محتوای هر صفحه است.

اخذ اقرارنامه از متهب

در برخی موارد، می توان علاوه بر متن هبه نامه دستی، یک اقرارنامه جداگانه نیز از متهب اخذ کرد که در آن متهب صراحتاً اقرار کند که مال مورد هبه را از واهب دریافت کرده و آن را در تصرف خود دارد و قصد او نیز پذیرش هبه بوده است. این اقرارنامه می تواند به صورت دست نویس باشد و در صورت امکان، با حضور شهود تنظیم شود.

پیوست مستندات مالکیت (در صورت امکان)

اگر مال مورد هبه، سند مالکیت یا مدرک مالکیت دیگری دارد (مانند سند خودرو)، می توان یک کپی از آن را به هبه نامه دستی پیوست کرد و در متن هبه نامه نیز به پیوست آن اشاره کرد. این کار به شناسایی دقیق مال و اثبات مالکیت واهب در زمان هبه کمک می کند.

نکات حقوقی هبه نامه بدون دفترخانه

• خوانایی و وضوح خط: حتماً از خطی خوانا و واضح استفاده کنید. ابهام در کلمات و عبارات، می تواند به معنای عدم وجود قصد روشن باشد.
• عدم خط خوردگی: از هرگونه خط خوردگی، لاک گرفتگی یا پاک کننده در متن اصلی خودداری کنید. اگر اشتباهی رخ داد، جمله را باطل کرده و مجدداً بنویسید و طرفین کنار آن را امضا کنند.
• استفاده از مهر (اختیاری): اگر واهب یا متهب دارای مهر شخصی هستند، استفاده از آن در کنار امضا می تواند به تقویت اعتبار سند کمک کند.
• مراقبت از سند: پس از تنظیم، هر یک از طرفین باید نسخه خود را در مکانی امن نگهداری کند.

رعایت این نکات، اگرچه نمی تواند هبه نامه دستی را به یک سند رسمی تبدیل کند، اما می تواند به طور قابل توجهی از آسیب پذیری های آن بکاهد و شانس شما را برای اثبات اعتبار آن در مراجع قضایی افزایش دهد.

هبه نامه دستی در مقابل هبه شفاهی: کدام معتبرتر است؟

در زندگی روزمره، گاهی افراد با نیت بخشش، مالی را به صورت شفاهی به دیگری می دهند. این نوع بخشش، یعنی هبه شفاهی، نیز می تواند تحت شرایطی معتبر تلقی شود. اما مقایسه آن با هبه نامه دستی، نشان می دهد که هبه نامه دستی از مزایای اثباتی بیشتری برخوردار است.

توضیح هبه شفاهی و ضعف اثباتی آن

هبه شفاهی به معنای این است که واهب، بدون هیچ گونه سند کتبی، صرفاً با کلام، قصد بخشش مالی را به متهب اعلام می کند و مال را تحویل می دهد. مثلاً پدری به فرزندش می گوید این ماشین برای تو و سوئیچ را به او می دهد. در این حالت، اگرچه قصد و قبض اتفاق افتاده است، اما هیچ مدرک کتبی برای اثبات آن وجود ندارد.

بزرگترین ضعف هبه شفاهی، دشواری فوق العاده در اثبات آن است. در صورت بروز اختلاف، یا اگر واهب یا ورثه او منکر وقوع هبه شوند، اثبات این ادعا بسیار پیچیده و معمولاً نیازمند شهادت شهود قوی یا دلایل و قرائن محکم دیگری است. حافظه افراد ممکن است دچار خطا شود، یا شهود به هر دلیلی نتوانند در دادگاه حاضر شوند، که همه این ها می تواند اعتبار هبه شفاهی را به شدت کاهش دهد.

اهمیت مکتوب کردن (حتی دستی) برای ایجاد سندیت

اینجاست که هبه نامه دستی، حتی با تمام کاستی هایش، گامی رو به جلو در ایجاد سندیت محسوب می شود. زمانی که واهب و متهب، قصد و اراده خود را به صورت کتبی، هرچند دست نویس، ثبت می کنند، یک مدرک فیزیکی برای اثبات وقوع هبه به وجود می آید. این سند، اگر با رعایت نکات ذکر شده در بخش های قبل (مانند مشخصات دقیق، اقرار به قبض و اقباض، امضای شهود) تنظیم شده باشد، می تواند به عنوان یک اماره و مدرک مهم در مراجع قضایی مورد استناد قرار گیرد.

به عبارت دیگر، هبه نامه دستی در مقایسه با هبه شفاهی:

• دارای پشتوانه کتبی است: که در صورت انکار، می تواند به عنوان دلیل مورد ارجاع قرار گیرد.
• جزئیات را ثبت می کند: مشخصات مال، طرفین و شرایط هبه به صورت دقیق تری ثبت می شوند.
• نقش شهود را تقویت می کند: شهودی که سند را امضا کرده اند، در صورت لزوم، گواه بر محتوای سند نیز خواهند بود، نه فقط وقوع شفاهی.

بنابراین، اگرچه هبه شفاهی در برخی موارد قابلیت اجرا دارد، اما برای جلوگیری از مشکلات احتمالی، همواره توصیه می شود که حتی اگر نمی توانید هبه را به صورت رسمی ثبت کنید، حداقل با تنظیم یک متن هبه نامه دستی، آن را مکتوب و مستند سازید.

مراحل رسمی کردن هبه نامه دستی

با وجود اینکه متن هبه نامه دستی می تواند در بسیاری از موارد به عنوان یک مدرک اولیه برای اثبات قصد و وقوع هبه به کار رود، اما برای اطمینان کامل و جلوگیری از هرگونه مشکل حقوقی در آینده، به خصوص برای اموال با ارزش بالا مانند ملک و خودرو، توصیه می شود که این هبه نامه را به یک سند رسمی تبدیل کنید. رسمی کردن هبه، مراحل خاص خود را دارد که در ادامه به آن ها اشاره می شود.

لزوم مراجعه به دفتر اسناد رسمی

تنها راه برای رسمی کردن یک هبه، مراجعه به یکی از دفاتر اسناد رسمی است. دفاتر اسناد رسمی، مراجع قانونی برای ثبت و تایید اسناد هستند و اسنادی که در این دفاتر تنظیم می شوند، دارای اعتبار رسمی و غیرقابل انکار هستند. در دفترخانه، سردفتر پس از احراز هویت طرفین و بررسی صحت اسناد و مدارک، اقدام به تنظیم سند رسمی هبه می کند.

مدارک مورد نیاز

برای تنظیم سند رسمی هبه، طرفین (واهب و متهب) باید مدارک زیر را به همراه داشته باشند:

1. اصل و کپی مدارک شناسایی (شناسنامه و کارت ملی) واهب و متهب.
2. اصل سند مالکیت (برای اموال غیرمنقول مانند ملک) یا سند خودرو و کارت ماشین (برای خودرو).
3. مفاصاحساب مالیاتی و شهرداری (برای اموال غیرمنقول) و سایر عوارض مربوطه.
4. پایان کار ساختمان (برای آپارتمان).
5. گواهی عدم بدهی (برای مواردی مانند حق بیمه یا عوارض خاص).
6. در صورت وجود، همان هبه نامه دستی که قبلاً تنظیم شده است. اگرچه این سند، رسمی نیست، اما می تواند به عنوان مستندی برای اثبات قصد قبلی طرفین به سردفتر ارائه شود.

توجه داشته باشید که سردفتر ممکن است مدارک دیگری را نیز بسته به نوع مال و شرایط خاص، از شما درخواست کند.

هزینه ها و مالیات

تنظیم سند رسمی هبه، شامل هزینه هایی است که معمولاً بر عهده متهب (هبه گیرنده) خواهد بود، مگر اینکه طرفین توافق دیگری کرده باشند. این هزینه ها شامل:

• حق الثبت: مبلغی است که بابت ثبت سند در دفاتر اسناد رسمی و به حساب دولت واریز می شود.
• حق التحریر: مبلغی است که به عنوان دستمزد سردفتر و بر اساس تعرفه های مصوب دریافت می گردد.
• مالیات نقل و انتقال: در مورد اموال غیرمنقول، مالیات نقل و انتقال ملک نیز باید پرداخت شود. این مالیات بر اساس ارزش منطقه ای ملک محاسبه می گردد.
• مالیات بر ارث (در صورت فوت واهب پس از هبه): اگر هبه به گونه ای باشد که مشمول مقررات مالیات بر ارث شود، ممکن است پس از فوت واهب، متهب نیز موظف به پرداخت این مالیات باشد. اما به طور کلی، هبه در زمان حیات واهب، از قواعد مالیات بر ارث خارج است، مگر در موارد خاص و با تشخیص مراجع مالیاتی.

لازم به ذکر است که پرداخت این هزینه ها، به دلیل افزایش چشمگیر اعتبار حقوقی هبه و جلوگیری از اختلافات پرهزینه در آینده، معمولاً توجیه اقتصادی دارد. بسیاری از مشکلات ناشی از فسخ هبه نامه غیر رسمی یا انکار آن توسط ورثه، می تواند با پرداخت این هزینه ها و تبدیل سند به رسمی، از بین برود.

با رسمی کردن هبه نامه، نه تنها شرایط صحت هبه نامه دست نویس شما تقویت می شود، بلکه مالکیت متهب به صورت قطعی و غیرقابل انکار ثبت می گردد و امکان هرگونه ادعای بعدی از سوی واهب یا ورثه او به حداقل می رسد. این کار به متهب این امکان را می دهد که با اطمینان کامل نسبت به مالکیت خود، اقدام به هرگونه عمل حقوقی (فروش، رهن و اجاره) بر روی مال مورد هبه نماید.

نتیجه گیری و توصیه نهایی: از دستی تا رسمی

متن هبه نامه دستی، در نگاه اول، راهکاری ساده و سریع برای بخشیدن اموال به عزیزترین های ماست. این روش، به خصوص در روابطی که بر پایه اعتماد عمیق بنا شده اند، جذابیت خاص خود را دارد و می تواند در لحظه، پاسخگوی نیاز افراد برای یک بخشش صمیمانه باشد. آموختیم که چگونه با رعایت جزئیاتی مانند مشخصات کامل طرفین، توصیف دقیق مال موهوبه، بیان صریح قصد هبه و به ویژه تاکید بر قبض و اقباض و حضور شهود، می توان اعتبار این سند دست نویس را افزایش داد.

اما تجربه زندگی و پیچیدگی های حقوقی، ما را به این واقعیت رهنمون می سازد که سادگی همیشه به معنای بی دردسر بودن نیست. هبه نامه دستی، با وجود مزایایی چون سهولت و هزینه کمتر، با ریسک های قابل توجهی نیز همراه است. اعتبار اثباتی ضعیف تر در مراجع قضایی، دشواری در اثبات قبض، احتمال انکار توسط ورثه و مشکلاتی که در مراحل بعدی برای ثبت رسمی و نقل و انتقال مال (به خصوص املاک و خودرو) پیش می آید، از جمله مهمترین چالش های این نوع سند هستند.

در نهایت، این مقاله تلاش کرد تا با ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، به شما کمک کند تا در صورت لزوم، یک متن هبه نامه دستی را با حداکثر دقت و رعایت اصول حقوقی تنظیم کنید. اما توصیه نهایی، همواره این است که هبه نامه دستی را یک راهکار موقت یا اولیه در نظر بگیرید. برای اطمینان کامل از حفظ حقوق طرفین، جلوگیری از هرگونه ابهام و پیشگیری از اختلافات احتمالی در آینده، به خصوص در مورد اموال با ارزش، اکیداً توصیه می شود که این بخشش را در دفتر اسناد رسمی به یک سند رسمی و قطعی تبدیل کنید.

مشورت با یک وکیل متخصص پیش از هرگونه اقدام حقوقی، به شما کمک می کند تا بهترین راهکار را متناسب با شرایط خاص خود انتخاب کرده و با آگاهی کامل از تمامی جنبه های قانونی، یک تجربه مثبت و بدون دغدغه از بخشش اموال داشته باشید. همیشه به یاد داشته باشید که پیشگیری از مشکلات حقوقی، به مراتب آسان تر و کم هزینه تر از حل و فصل آن ها در دادگاه است.