مراحل درخواست اعسار مهریه
مراحل درخواست اعسار مهریه
درخواست اعسار مهریه یک فرآیند حقوقی است که به زوجی که توانایی پرداخت مهریه خود را به صورت یکجا ندارد، این امکان را می دهد تا با ارائه دلایل و مدارک کافی به دادگاه، مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کند. این فرآیند شامل تنظیم دادخواست، ارائه لیست کامل اموال و معرفی شهود است تا دادگاه بتواند وضعیت مالی زوج را بررسی و در مورد نحوه پرداخت مهریه تصمیم گیری کند.
مبحث مهریه در نظام حقوقی ایران، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه، جایگاه ویژه ای دارد. با انعقاد عقد نکاح، مهریه بر ذمه زوج مستقر می شود و زوجه می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. اما گاهی اوقات، زوج پس از محکومیت به پرداخت مهریه، به دلیل عدم توانایی مالی قادر به پرداخت یکجای آن نیست. در چنین شرایطی، قانون گذار راهکاری تحت عنوان «اعسار از پرداخت مهریه» پیش بینی کرده است تا زوج بتواند با اثبات ناتوانی مالی خود، پرداخت مهریه را به صورت اقساطی انجام دهد.
این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و تخصصی، به بررسی تمامی ابعاد و مراحل درخواست اعسار از پرداخت مهریه می پردازد. از تعریف دقیق مفهوم اعسار گرفته تا تشریح گام های عملی برای طرح دعوا، مدارک مورد نیاز، نحوه رسیدگی در دادگاه و پیامدهای پس از صدور حکم، همه و همه با جزئیات کامل و با استناد به موازین قانونی مورد تحلیل قرار خواهند گرفت. هدف این است که خوانندگان، اعم از زوجین درگیر این پرونده ها، وکلا و دانشجویان حقوق، با مطالعه این مطلب به درک عمیق و کاربردی از فرآیند مراحل درخواست اعسار مهریه دست یابند.
درک مفهوم اعسار مهریه و پیش نیازهای آن
پیش از ورود به جزئیات فرآیند درخواست اعسار مهریه، لازم است ابتدا مفهوم دقیق اعسار را به درستی درک کنیم و با پیش نیازهای حقوقی آن آشنا شویم. این درک مبنای صحیح برای طی کردن مراحل بعدی و افزایش احتمال موفقیت در پرونده خواهد بود.
اعسار از پرداخت مهریه به زبان ساده
«اعسار» در لغت به معنای فقر و تنگدستی است و در اصطلاح حقوقی، به معنای ناتوانی مالی شخص بدهکار از پرداخت بدهی های خود اطلاق می شود. در خصوص مهریه نیز، اعسار زمانی مطرح می شود که زوج به پرداخت مهریه محکوم شده باشد، اما به دلیل نداشتن اموال کافی یا عدم دسترسی به آن ها، توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد. ماده ۶ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۳۹۴، «معسر» را این گونه تعریف می کند: «معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه دیون خود نباشد.»
این تعریف به روشنی بیانگر آن است که ملاک اعسار، صرفاً عدم دارایی نیست، بلکه عدم توانایی در پرداخت دیون به دلیل فقدان مالی غیر از مستثنیات دین است. هدف از طرح دعوای اعسار از پرداخت مهریه، نه فرار از پرداخت دین، بلکه تقسیط آن به نحوی است که با وضعیت مالی زوج همخوانی داشته باشد و از وارد آمدن فشار مالی غیرقابل تحمل به وی جلوگیری کند.
تفاوت مهمی که باید به آن توجه داشت، تمایز میان اعسار و ورشکستگی است. اعسار مخصوص اشخاص عادی است که به دلیل عدم تمکن مالی، قادر به پرداخت بدهی های خود نیستند. در مقابل، ورشکستگی به تجار و شرکت های تجاری اختصاص دارد که فعالیت اقتصادی می کنند و بدهی های آن ها ناشی از امور تجاری است. بنابراین، اگر زوج تاجر باشد، نمی تواند دادخواست اعسار تقدیم کند و می بایست مطابق قانون تجارت، تقاضای اعلام ورشکستگی نماید. دادگاه نیز در صورت احراز تاجر بودن زوج، دادخواست اعسار او را رد خواهد کرد.
شرایط کلی لازم برای پذیرش دادخواست اعسار
برای اینکه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه توسط دادگاه پذیرفته شود، وجود شرایط خاصی الزامی است:
- عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه: اصلی ترین شرط، اثبات این موضوع است که زوج توانایی مالی برای پرداخت کل مبلغ مهریه به صورت یکجا را ندارد. این به معنای آن است که اگر زوج توانایی پرداخت یکجا را داشته باشد اما به دلایلی نخواهد آن را پرداخت کند، اعسار او پذیرفته نخواهد شد.
- عدم وجود اموال قابل توقیف (به جز مستثنیات دین): زوج باید اثبات کند که هیچ مال منقول یا غیرمنقولی (مانند خودرو، ملک، سهام، حساب بانکی با موجودی قابل توجه) که خارج از شمول مستثنیات دین باشد و بتوان از آن برای پرداخت مهریه استفاده کرد، ندارد. مستثنیات دین شامل مواردی است که برای ادامه زندگی آبرومندانه مدیون و افراد تحت تکفل وی ضروری است و قانوناً قابل توقیف نیستند.
- اهمیت صداقت در ارائه اطلاعات: شفافیت و صداقت در ارائه لیست اموال و وضعیت مالی، از اهمیت بالایی برخوردار است. هرگونه پنهان کاری یا ارائه اطلاعات کذب نه تنها منجر به رد دادخواست اعسار می شود، بلکه می تواند عواقب حقوقی جدی، از جمله محکومیت به حبس، در پی داشته باشد.
نکته کلیدی: اثبات اعسار بر عهده زوج است. او باید به نحوی که دادگاه را قانع کند، عدم توانایی مالی خود را برای پرداخت یکجای مهریه به اثبات برساند. صرف ادعا کافی نیست و نیاز به ارائه مستندات و شهادت شهود دارد.
گام به گام: مراحل درخواست و طرح دعوای اعسار مهریه
فرآیند درخواست اعسار مهریه شامل چندین گام مشخص و متوالی است که رعایت دقیق آن ها برای موفقیت در پرونده اهمیت حیاتی دارد. در ادامه، این مراحل به صورت گام به گام تشریح می شوند.
گام اول: صدور اجراییه و مهلت حیاتی یک ماهه
نقطه آغازین مراحل درخواست اعسار مهریه، صدور اجراییه مهریه است. زمانی که زوجه مهریه خود را مطالبه می کند، چه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک و چه از طریق دادگاه خانواده، پس از طی مراحل قانونی و قطعیت حکم، اجراییه برای پرداخت مهریه صادر می شود. این اجراییه به زوج ابلاغ می گردد و او مکلف است ظرف مدت معینی (معمولاً ۱۰ روز) نسبت به پرداخت مهریه یا معرفی مال اقدام کند.
پس از صدور و ابلاغ اجراییه، یک مهلت حیاتی یک ماهه برای زوج آغاز می شود. این مهلت به منظور جلوگیری از جلب و بازداشت زوج است. اگر زوج در این بازه زمانی یک ماهه، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه صالح تقدیم کند، از صدور حکم جلب یا بازداشت موقت وی جلوگیری می شود.
عواقب عدم اقدام در مهلت مقرر می تواند جدی باشد. در صورتی که زوج پس از ابلاغ اجراییه و اتمام مهلت یک ماهه، دادخواست اعسار تقدیم نکند یا مهریه را نپردازد، زوجه می تواند از دادگاه تقاضای جلب وی را بنماید. در این صورت، زوج بازداشت خواهد شد و آزادی او منوط به پرداخت مهریه، معرفی مال قابل توقیف، یا سپردن وثیقه/کفالت تا زمان رسیدگی به دادخواست اعسار (در صورت تقدیم آن پس از جلب) خواهد بود.
گام دوم: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
پس از آگاهی از لزوم طرح دعوای اعسار، گام بعدی مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. این دفاتر مسئول ثبت و ارسال دادخواست ها به مراجع قضایی ذی صلاح هستند.
انتخاب مرجع صالح: دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای اعسار از پرداخت مهریه، همان دادگاهی است که حکم اصلی محکومیت به پرداخت مهریه را صادر کرده است. بنابراین، زوج باید دادخواست خود را از طریق دفاتر خدمات قضایی به آن دادگاه ارسال نماید.
نحوه تنظیم و ثبت دادخواست اعسار: دادخواست اعسار باید به دقت و با رعایت نکات حقوقی تنظیم شود. در این دادخواست، مشخصات خواهان (زوج) و خوانده (زوجه) و همچنین خواسته (اعسار از پرداخت یکجای مهریه و تقاضای تقسیط آن) باید به وضوح قید شود. اهمیت اصلی این بخش، تشریح دقیق و کامل وضعیت مالی زوج است. زوج باید با صداقت و جزئیات، درآمد، هزینه ها، افراد تحت تکفل، و عدم وجود اموال مازاد بر مستثنیات دین را توضیح دهد. این تشریح مبنای تصمیم گیری قاضی خواهد بود.
هزینه های دادرسی اعسار: در مورد هزینه های دادرسی اعسار، نکته مهم این است که خود خواهان اعسار (زوج) می تواند همزمان با دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، تقاضای اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی را نیز مطرح کند. در این صورت، تا زمان رسیدگی به این تقاضا، زوج از پرداخت هزینه دادرسی معاف خواهد بود. اگر اعسار از هزینه دادرسی پذیرفته شود، او از پرداخت آن معاف می شود؛ در غیر این صورت، مکلف به پرداخت خواهد بود.
گام سوم: تهیه و جمع آوری مدارک لازم برای دادخواست اعسار مهریه
یکی از حساس ترین و مهم ترین مراحل درخواست اعسار مهریه، جمع آوری و ارائه مدارک مستدل و کامل است. این مدارک، پایه های اثبات ادعای اعسار زوج در دادگاه محسوب می شوند.
لیست جامع مدارک:
-
مدارک شناسایی:
- کارت ملی
- شناسنامه
- عقدنامه: سند ازدواج که حاوی اطلاعات مهریه است.
- دادنامه محکومیت به پرداخت مهریه: حکم قطعی دادگاه که زوج را ملزم به پرداخت مهریه کرده است.
-
لیست کامل اموال (صورت اموال و دارایی ها): این مورد از حیاتی ترین مدارک است و باید با دقت و صداقت کامل تهیه شود.
- اموال منقول و غیرمنقول: شامل خانه، آپارتمان، زمین، باغ، ویلا، مغازه، اتومبیل، موتورسیکلت، طلا، جواهرات، اوراق بهادار و هرگونه دارایی ارزشمند دیگر. حتی اموالی که به نام دیگران (مثل همسر یا فرزندان) اما در حقیقت متعلق به زوج است، باید قید شود.
- میزان وجوه نقدی نزد بانک ها و موسسات مالی: مشخصات دقیق تمامی حساب های بانکی، شامل شماره حساب، نام بانک، موجودی و تراکنش های مهم اخیر.
- لیست کلیه مطالبات از اشخاص ثالث: هرگونه پولی که زوج از دیگران طلبکار است، حتی اگر موعد پرداخت آن نرسیده باشد.
- لیست کلیه نقل و انتقالات مالی (خرید و فروش) در یک سال قبل از طرح دادخواست: این بخش از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. زوج باید تمامی معاملات و نقل و انتقالاتی که در یک سال منتهی به تاریخ تقدیم دادخواست اعسار انجام داده است (مانند فروش ملک، خودرو، واگذاری سهام، هبه اموال) را با جزئیات کامل (تاریخ، مبلغ، طرف معامله) قید کند. هدف از این بخش، جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی و انتقال صوری اموال برای فرار از پرداخت دین است. دادگاه در این خصوص بسیار سختگیر خواهد بود.
-
استشهادیه شهود:
- تعداد شهود: مطابق ماده ۸ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، حداقل دو نفر شاهد لازم است.
- شرایط شهود: شهود باید عاقل، بالغ، و مورد وثوق دادگاه باشند. مهم تر آنکه باید به وضعیت معیشتی و مالی زوج، شغل، درآمد و نحوه امرار معاش وی اطلاع کافی و وافی داشته باشند. شهود باید بتوانند در دادگاه توضیح دهند که چگونه و از چه طریقی از عدم تمکن مالی زوج آگاه هستند و ادعای او را تأیید کنند.
- محتوای شهادت نامه: شهادت نامه کتبی باید شامل هویت کامل شهود، شغل، میزان درآمد، نحوه امرار معاش زوج و تصریح بر این موضوع باشد که شهود به مدت کافی با زوج معاشرت داشته و می دانند که او به جز مستثنیات دین، مال قابل دسترسی دیگری برای پرداخت مهریه ندارد. نمونه فرم استشهادیه معمولاً در دفاتر خدمات قضایی موجود است یا می توان آن را از منابع حقوقی معتبر تهیه کرد.
-
سایر مدارک مرتبط:
- مدارک مربوط به هزینه های سنگین زندگی، مانند فاکتورهای درمان بیماری های خاص و صعب العلاج (برای خود یا افراد تحت تکفل).
- مدارک مربوط به تعداد فرزندان و افراد تحت تکفل که هزینه های زندگی زوج را افزایش می دهند.
- اسناد مربوط به بدهی های معتبر دیگر (وام های بانکی، بدهی به اشخاص).
- فیش حقوقی یا گواهی عدم اشتغال به کار (در صورت وجود).
نکته حیاتی: ارائه اطلاعات ناقص یا نادرست در لیست اموال یا شهادت نامه شهود، می تواند منجر به رد دادخواست اعسار و حتی پیگرد قانونی برای مجازات ادعای اعسار کذب شود. صداقت و شفافیت کامل در این مرحله، تضمین کننده اعتبار دعوا نزد دادگاه است.
مراحل رسیدگی به درخواست اعسار در دادگاه و صدور حکم
پس از ثبت دادخواست و ارائه مدارک، پرونده درخواست اعسار مهریه وارد مرحله رسیدگی در دادگاه می شود. این مرحله نیز دارای چندین گام اجرایی و قضایی است.
گام چهارم: فرآیند اداری پس از ثبت دادخواست
پس از اینکه زوج دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کرد، این دادخواست به دادگاه صالح (همان دادگاه صادرکننده حکم مهریه) ارسال می شود. مدیر دفتر دادگاه، دادخواست و ضمائم آن را به صورت اولیه بررسی کرده و ظرف مدت کوتاهی (معمولاً دو روز کاری) پرونده را جهت دستور و تعیین وقت رسیدگی به نظر قاضی می رساند.
قاضی پرونده پس از بررسی اولیه، وقت رسیدگی را تعیین می کند. ابلاغیه مربوط به تاریخ و ساعت جلسه رسیدگی به هر دو طرف (زوج و زوجه) ارسال می شود. اهمیت حضور به موقع در جلسه رسیدگی برای هر دو طرف، خصوصاً زوج به عنوان خواهان اعسار و شهود وی، بسیار بالاست.
گام پنجم: جلسه رسیدگی در دادگاه
جلسه رسیدگی، قلب فرآیند اعسار مهریه است و جایی است که زوج باید ادعای خود را به اثبات برساند.
- حضور زوج و شهود: حضور زوج به عنوان خواهان اعسار و همچنین شهود معرفی شده توسط او، در جلسه دادگاه الزامی است. شهود باید آماده باشند تا در حضور قاضی و طرف مقابل، شهادت کتبی خود را تأیید کرده و در مورد وضعیت مالی زوج توضیح دهند. هماهنگی قبلی با شهود و اطمینان از آگاهی آن ها به جزئیات وضعیت مالی زوج، برای جلوگیری از تناقض در اظهارات حیاتی است. در برخی موارد، قاضی ممکن است حضور شهود را برای ادای شهادت حضوری ضروری نداند و صرفاً به شهادت نامه کتبی اکتفا کند، اما این موضوع بستگی به رویه قضایی و تشخیص قاضی دارد.
- دفاعیات زوج در دادگاه: زوج باید به طور واضح و مستدل، وضعیت مالی خود را برای قاضی تشریح کند. این توضیحات باید شامل میزان درآمد، شغل، هزینه های زندگی، افراد تحت تکفل، بدهی ها و عدم وجود اموال مازاد بر مستثنیات دین باشد. بیان دلایل عدم توانایی در پرداخت یکجای مهریه به صورت منطقی و قانع کننده، از اهمیت بالایی برخوردار است.
- نقش زوجه در جلسه: زوجه به عنوان خوانده، حق دارد در جلسه حاضر شده و دفاعیات خود را مطرح کند. او می تواند اظهارات زوج و شهود را به چالش بکشد و در صورت داشتن اطلاعاتی دال بر تمکن مالی زوج، آن را به دادگاه ارائه دهد. زوجه همچنین می تواند از دادگاه درخواست کند تا از مراجع مربوطه برای بررسی دقیق تر اموال و دارایی های زوج استعلام بگیرد.
-
استعلام از مراجع مربوطه: در بسیاری از پرونده های اعسار، دادگاه برای احراز واقعیت وضعیت مالی زوج، اقدام به استعلام از مراجع رسمی می کند. این استعلامات می تواند شامل موارد زیر باشد:
- بانک مرکزی و بانک ها: برای بررسی حساب های بانکی و موجودی های نقدی.
- اداره ثبت اسناد و املاک: برای شناسایی اموال غیرمنقول (ملک، زمین) به نام زوج.
- اداره راهنمایی و رانندگی: برای شناسایی وسایل نقلیه (خودرو، موتورسیکلت) به نام زوج.
- سازمان بورس و اوراق بهادار: برای شناسایی سهام و اوراق بهادار.
- تأمین اجتماعی یا سایر بیمه ها: برای بررسی سوابق شغلی و میزان حقوق و دستمزد.
طولانی شدن فرآیند استعلامات می تواند بر زمان رسیدگی و صدور حکم تأثیرگذار باشد.
گام ششم: صدور حکم اعسار یا رد آن
پس از بررسی کامل مدارک، استماع اظهارات طرفین و شهود و همچنین نتایج استعلامات، دادگاه اقدام به صدور رأی می کند.
مدت زمان رسیدگی و صدور حکم: مدت زمان رسیدگی به پرونده اعسار و صدور حکم قطعی، ثابت نیست و به عوامل متعددی بستگی دارد. پیچیدگی پرونده، نیاز به استعلامات متعدد، حجم کاری دادگاه و حتی تعداد جلسات رسیدگی، همگی می توانند بر این زمان تأثیر بگذارند. بنابراین، نمی توان زمان دقیقی را پیش بینی کرد و ممکن است از چند ماه تا یک سال یا بیشتر به طول انجامد.
مبنای قاضی برای تعیین پیش پرداخت و اقساط: در صورتی که دادگاه اعسار زوج را احراز کند، حکم به تقسیط مهریه صادر خواهد شد. قاضی در تعیین میزان پیش پرداخت و تعداد و مبلغ اقساط ماهانه، هیچ نرخ ثابت یا فرمول مشخصی ندارد. بلکه با در نظر گرفتن تمامی شرایط، از جمله:
- میزان درآمد و حقوق زوج (بر اساس فیش حقوقی، جواز کسب، اظهارات شهود و… )
- هزینه های ضروری زندگی زوج و افراد تحت تکفل او (اجاره خانه، خورد و خوراک، درمان و…)
- میزان نیازهای معیشتی زوجه (هرچند اولویت با توان زوج است)
- مبلغ کلی مهریه
با توجه به این موارد، قاضی سعی می کند پیش پرداخت و اقساطی را تعیین کند که هم برای زوج قابل پرداخت باشد و هم به نحوی حقوق زوجه را تأمین کند. ممکن است قاضی در ابتدا پیش پرداختی را تعیین کند و سپس مهریه را به اقساط ماهانه تقسیم کند.
آیا امکان اعتراض به حکم اعسار وجود دارد؟ بله، هر دو طرف (زوج و زوجه) در صورتی که به رأی صادره توسط دادگاه بدوی اعتراض داشته باشند، می توانند ظرف مدت ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی، نسبت به آن درخواست تجدید نظرخواهی نمایند. پرونده به دادگاه تجدید نظر استان ارسال شده و در آنجا مجدداً مورد بررسی قرار می گیرد.
نکات پس از صدور حکم اعسار و عواقب عدم رعایت آن
صدور حکم اعسار از پرداخت مهریه پایان فرآیند حقوقی نیست، بلکه آغازی برای تعهدات جدید زوج و رعایت دقیق مفاد حکم است. عدم رعایت این مفاد می تواند عواقب حقوقی جدی در پی داشته باشد.
نحوه قسط بندی مهریه و میزان آن
همانطور که پیشتر اشاره شد، در قوانین ایران میزان مشخص و ثابت برای تعداد و مبلغ اقساط مهریه و همچنین پیش پرداخت آن تعیین نشده است. تعیین این موارد کاملاً به تشخیص قاضی رسیدگی کننده بستگی دارد. قاضی با در نظر گرفتن کلیه جوانب پرونده، به ویژه:
- وضعیت درآمدی و شغلی زوج (مانند حقوق کارمندی، درآمد آزاد، بیکاری)
- تعداد افراد تحت تکفل زوج
- هزینه های ضروری زندگی زوج
- میزان نیاز زوجه (البته این مورد در درجه دوم اهمیت قرار دارد و اصل بر توان زوج است)
اقدام به قسط بندی مهریه می کند. این بدین معناست که میزان دقیق پیش پرداخت و اقساط از یک پرونده به پرونده دیگر و از یک فرد به فرد دیگر متفاوت خواهد بود و نمی توان یک قاعده کلی را برای همه تعیین کرد. این انعطاف پذیری باعث می شود تا رأی دادگاه تا حد امکان با واقعیت های مالی و معیشتی زوج و زوجه همخوانی داشته باشد.
عواقب عدم پرداخت اقساط مهریه
پس از صدور حکم اعسار و تقسیط مهریه، زوج مکلف است اقساط تعیین شده را در موعد مقرر پرداخت کند. عدم پرداخت هر یک از اقساط، می تواند عواقب جدی برای زوج در پی داشته باشد:
در صورت عدم پرداخت حتی یک قسط مهریه در موعد مقرر، زوجه حق دارد با مراجعه به دادگاه صادرکننده حکم اعسار، درخواست جلب مجدد زوج را بنماید. دادگاه پس از بررسی و احراز عدم پرداخت قسط، حکم جلب زوج را صادر خواهد کرد.
در این مرحله، اگر زوج بازداشت شود، آزادی او مجدداً منوط به پرداخت قسط معوقه و یا جلب رضایت زوجه، یا سپردن وثیقه یا کفالت معتبر خواهد بود. اهمیت پرداخت به موقع اقساط برای زوج از این جهت است که از تکرار فرآیندهای قضایی و بازداشت های احتمالی جلوگیری می کند.
تعدیل اقساط مهریه
گاهی اوقات، پس از صدور حکم اعسار و تعیین اقساط، وضعیت مالی زوج دچار تغییرات فاحش می شود. این تغییر می تواند به سمت بهتر شدن یا بدتر شدن وضعیت مالی باشد. در چنین شرایطی، قانون گذار امکان «تعدیل اقساط مهریه» را پیش بینی کرده است.
چه زمانی می توان درخواست تعدیل داد؟ درخواست تعدیل اقساط مهریه زمانی قابل طرح است که تغییرات چشمگیری در وضعیت مالی زوج یا حتی شرایط اقتصادی جامعه رخ داده باشد که بر توانایی پرداخت اقساط تأثیر مستقیم بگذارد. مثلاً:
- افزایش یا کاهش قابل توجه درآمد زوج.
- بروز بیماری صعب العلاج برای زوج یا یکی از افراد تحت تکفل او که منجر به افزایش هزینه های درمانی شود.
- افزایش ناگهانی و چشمگیر قیمت ها (مانند قیمت سکه یا هزینه های عمومی) که توان زوج را برای پرداخت اقساط قبلی کاهش دهد.
- افزایش تعداد افراد تحت تکفل زوج (مانند به دنیا آمدن فرزند جدید).
نحوه طرح دادخواست تعدیل: زوج یا حتی زوجه (در صورتی که وضعیت مالی زوج بهبود یافته باشد و خواهان افزایش اقساط باشد) می توانند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست تعدیل اقساط مهریه را تقدیم همان دادگاهی کنند که حکم اعسار اولیه را صادر کرده است. در این دادخواست باید دلایل و مستندات مربوط به تغییر وضعیت مالی به طور کامل ارائه شود. دادگاه پس از بررسی، می تواند میزان پیش پرداخت و یا اقساط ماهانه را تعدیل (کاهش یا افزایش) دهد.
مستثنیات دین
مستثنیات دین به اموال و دارایی هایی گفته می شود که طبق قانون، برای ادامه زندگی آبرومندانه بدهکار (مدیون) و افراد تحت تکفل او ضروری هستند و بنابراین، از شمول توقیف برای پرداخت بدهی (از جمله مهریه) خارج هستند. ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، این موارد را به شرح زیر برشمرده است:
- مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن مدیون در عرف و جایگاه عرفی او و افراد تحت تکفل وی.
- اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری مدیون و افراد تحت تکفل او لازم است.
- آذوقه موجود به قدر احتیاج یک ماهه مدیون و افراد تحت تکفل وی.
- وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری مدیون و افراد تحت تکفل وی لازم و ضروری است.
- تلفن مورد نیاز مدیون.
- وجه نقد لازم که برای تأمین نیازهای ضروری یک ماهه مدیون و افراد تحت تکفل وی باشد.
- ابزار، وسایل و لباس مناسب شغل و حرفه مدیون.
نقش مستثنیات دین در پرونده اعسار: در دعوای اعسار، زوج باید اثبات کند که به جز این مستثنیات دین، هیچ مال دیگری برای پرداخت مهریه ندارد. دادگاه نیز در بررسی وضعیت مالی زوج، این اموال را از دایره توقیف خارج دانسته و صرف وجود آن ها، مانع از پذیرش اعسار نخواهد بود. به عنوان مثال، داشتن یک واحد آپارتمان که تنها سرپناه زوج و خانواده اش باشد، در صورتی که متناسب با شأن او باشد، جزء مستثنیات دین محسوب شده و مانع از اعسار نیست، اما داشتن خودرویی لوکس که وسیله کسب و کار نیست، ممکن است از شمول مستثنیات دین خارج و قابل توقیف برای پرداخت مهریه تلقی شود.
موارد خاص، رد دادخواست و مجازات اعسار کذب
در فرآیند مراحل درخواست اعسار مهریه، برخی شرایط خاص، دلایل رد دادخواست و همچنین عواقب حقوقی ادعای اعسار کذب، از اهمیت بالایی برخوردارند که اطلاع از آن ها ضروری است.
موارد رد دادخواست اعسار
دادگاه در صورت احراز هر یک از موارد زیر، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را رد خواهد کرد:
- اثبات تمکن مالی زوج: اگر زوجه یا حتی دادگاه با بررسی های خود (از طریق استعلامات بانکی، ثبتی و…) بتواند اثبات کند که زوج دارای اموال یا درآمد کافی برای پرداخت یکجای مهریه است، دادخواست اعسار رد می شود.
- عدم صداقت در ارائه لیست اموال: پنهان کاری، عدم اعلام کامل اموال، یا ارائه اطلاعات نادرست در مورد دارایی ها و نقل و انتقالات مالی، به شدت می تواند به رد دادخواست اعسار منجر شود. دادگاه در این خصوص بسیار حساس است.
- تاجر بودن زوج: همانطور که قبلاً ذکر شد، اگر زوج طبق قانون تجارت، تاجر محسوب شود (حتی اگر عملاً فعالیت تجاری نداشته باشد اما ثبت تجاری داشته باشد)، نمی تواند دادخواست اعسار ارائه دهد و تنها راهکار قانونی او، تقدیم دادخواست ورشکستگی است.
- عدم کفایت شهادت شهود: اگر شهود معرفی شده شرایط لازم (مانند آگاهی کامل از وضعیت مالی زوج، عدالت، و عدم تناقض در اظهارات) را نداشته باشند، یا شهادت نامه آن ها فاقد شرایط قانونی باشد، دادگاه می تواند به استناد آن، دادخواست اعسار را رد کند.
مجازات ادعای اعسار بر خلاف حقیقت
قانون گذار برای جلوگیری از سوءاستفاده از نهاد اعسار و فرار از پرداخت دیون، مجازات هایی برای ادعای اعسار کذب در نظر گرفته است. بر اساس ماده ۱۶ و ۱۷ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی:
اگر پس از صدور حکم اعسار و تقسیط مهریه، یا حتی در جریان رسیدگی به دادخواست اعسار، برای دادگاه محرز شود که زوج به دروغ ادعای اعسار کرده و در حقیقت تمکن مالی داشته یا اموال خود را پنهان کرده است، دعوای اعسار او رد خواهد شد. علاوه بر رد دادخواست، زوج به مجازات حبس تعزیری درجه هفت (۳ تا ۶ ماه حبس) محکوم می شود.
این مجازات نشان دهنده اهمیت پرهیز از پنهان کاری و فریب دادگاه است. هدف از اعسار، حمایت از مدیون واقعی است نه فراهم آوردن راهی برای فرار از تعهدات مالی. بنابراین، صداقت در تمامی مراحل درخواست اعسار مهریه، از اصول اساسی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
اعسار مهریه در موارد خاص
برخی شرایط خاص می توانند بر فرآیند درخواست اعسار مهریه تأثیر بگذارند:
- اعسار در زمان طلاق: حتی اگر زوج قصد طلاق زوجه را داشته باشد و همزمان با دادخواست طلاق، زوجه مهریه خود را مطالبه کند، زوج می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم نماید. در این صورت، رسیدگی به اعسار و تعیین تکلیف مهریه، معمولاً همزمان یا پیش از صدور حکم طلاق انجام می شود.
- مهریه کمتر از ۱۱۰ سکه: قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱، سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی را برای بازداشت زوج در نظر گرفته است. این بدان معناست که در صورتی که مهریه تا ۱۱۰ سکه باشد و زوج توانایی پرداخت آن را نداشته و اعسار او پذیرفته نشود، تا زمان پرداخت این میزان از مهریه یا اثبات اعسار، می تواند بازداشت شود. اما برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، بازداشت منتفی است و زوجه تنها می تواند اموال زوج را توقیف کند. با این حال، حتی برای مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه نیز، زوج می تواند دادخواست اعسار ارائه داده و تقاضای تقسیط کل مهریه را نماید.
آیا زوج می تواند از کشور خارج شود؟ (توضیح ممنوع الخروجی)
در پرونده های مطالبه مهریه، زوجه می تواند از طریق دادگاه یا اجرای ثبت، درخواست ممنوع الخروجی زوج را مطرح کند. در این صورت، تا زمانی که تکلیف مهریه مشخص نشده و یا اقساط به طور منظم پرداخت نشده باشد، زوج از خروج از کشور منع خواهد شد.
اگر زوج دادخواست اعسار داده و حکم تقسیط صادر شده باشد، در صورتی که به تمامی اقساط خود عمل کند، معمولاً رفع ممنوع الخروجی او امکان پذیر خواهد بود. اما در صورت تخلف از پرداخت اقساط، زوجه می تواند مجدداً درخواست ممنوع الخروجی را مطرح کند. بنابراین، پرداخت منظم اقساط، علاوه بر جلوگیری از جلب مجدد، بر وضعیت ممنوع الخروجی زوج نیز تأثیر مستقیم دارد.
سوالات متداول
برای اثبات اعسار از پرداخت مهریه چند شاهد لازم است؟
برای اثبات اعسار از پرداخت مهریه، مطابق قانون، حداقل دو نفر شاهد مورد نیاز است. این شهود باید به وضعیت مالی و معیشتی زوج آگاهی کامل داشته باشند و بتوانند در دادگاه شهادت خود را تأیید کنند.
مهلت زمان درخواست تقسیط مهریه (اعسار) چقدر می باشد؟
مهلت قانونی برای درخواست اعسار مهریه از زمان ابلاغ اجراییه پرداخت مهریه به زوج، یک ماه است. در صورتی که زوج در این مهلت یک ماهه اقدام به ثبت دادخواست اعسار نماید، از بازداشت موقت وی جلوگیری می شود.
حداقل پیش قسط مهریه در قانون چقدر است؟
میزان پیش قسط و اقساط ماهانه مهریه در قانون به صورت مشخص تعیین نشده است. تعیین این مقادیر کاملاً به نظر قاضی پرونده بستگی دارد که با در نظر گرفتن وضعیت مالی (شغل، درآمد، دارایی ها)، تعداد افراد تحت تکفل و هزینه های ضروری زندگی زوج، تصمیم گیری می شود.
آیا فروش اموال قبل از درخواست اعسار مشکل ساز است؟
بله، فروش اموال (منقول و غیرمنقول) در یک سال قبل از طرح دادخواست اعسار از اهمیت ویژه ای برخوردار است و باید با جزئیات کامل در لیست اموال اعلام شود. در صورتی که دادگاه تشخیص دهد این نقل و انتقالات با هدف فرار از پرداخت مهریه انجام شده است، می تواند منجر به رد دادخواست اعسار و حتی پیگرد قانونی برای زوج شود.
حکم اعسار مهریه چقدر طول می کشد؟
مدت زمان رسیدگی و صدور حکم اعسار مهریه متغیر است و نمی توان زمان دقیقی برای آن تعیین کرد. این فرآیند می تواند از چند ماه تا یک سال یا بیشتر به طول انجامد که به عواملی مانند پیچیدگی پرونده، نیاز به استعلامات از مراجع مختلف و حجم کاری دادگاه بستگی دارد.
در دادگاه اعسار مهریه چه باید گفت؟
در دادگاه اعسار مهریه، زوج باید به طور واضح و مستدل، وضعیت مالی خود (شغل، درآمد، هزینه ها، افراد تحت تکفل و عدم وجود اموال مازاد بر مستثنیات دین) را تشریح کند. ارائه دلایل قانع کننده برای عدم توانایی پرداخت یکجای مهریه و تأکید بر صداقت در ارائه اطلاعات، از نکات کلیدی در دفاع است. شهود نیز باید به وضعیت معیشتی زوج آگاه باشند و شهادت خود را تأیید کنند.
اگر زوج اقساط را پرداخت نکند، چه اتفاقی می افتد؟
در صورت عدم پرداخت هر یک از اقساط مهریه در موعد مقرر، زوجه می تواند با مراجعه به دادگاه، درخواست جلب مجدد زوج را نماید. در این حالت، زوج بازداشت خواهد شد و آزادی او منوط به پرداخت قسط معوقه یا معرفی وثیقه/کفیل معتبر خواهد بود.
قانون جدید اعسار مهریه چه تغییراتی داشته است؟
قانون گذار در سال های اخیر، به ویژه با تصویب قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی (۱۳۹۴) و قانون حمایت خانواده (۱۳۹۱)، تغییراتی را در خصوص اعسار مهریه اعمال کرده است. مهم ترین نکات شامل: تأکید بر سقف ۱۱۰ سکه برای بازداشت زوج، تعیین مجازات برای اعسار کذب و فراهم آوردن امکان تقسیط مهریه در صورت اثبات اعسار است. همچنین، امکان طرح دادخواست اعسار همزمان با مطالبه مهریه، به عنوان یک راهکار قانونی مطرح است.
نتیجه گیری
فرآیند مراحل درخواست اعسار مهریه، یک مسیر حقوقی پیچیده اما ضروری برای زوجینی است که پس از محکومیت به پرداخت مهریه، توانایی مالی پرداخت یکجای آن را ندارند. این فرآیند، نه راهی برای فرار از دین، بلکه فرصتی است تا با تقسیط مهریه، هم حقوق زوجه تا حد امکان استیفا شود و هم زوج دچار بحران مالی غیرقابل تحمل نگردد.
همانطور که در این مقاله به تفصیل بیان شد، موفقیت در پرونده اعسار مستلزم آگاهی کامل از موازین قانونی، جمع آوری دقیق مدارک، ارائه شفاف و صادقانه وضعیت مالی و البته همراهی شهود معتبر است. از لحظه صدور اجراییه و اهمیت مهلت یک ماهه تا مراحل رسیدگی در دادگاه و پیامدهای پس از صدور حکم، هر گام نیازمند دقت و توجه فراوان است.
با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تأثیر مستقیم این پرونده ها بر سرنوشت مالی و حتی آزادی افراد، توصیه مؤکد می شود که زوجین درگیر این موضوع، حتماً از مشاوره وکلای متخصص در امور خانواده و اعسار مهریه بهره مند شوند. یک وکیل کارآزموده می تواند با ارائه راهنمایی های دقیق، تنظیم صحیح دادخواست و مدارک، و دفاع مؤثر در دادگاه، احتمال موفقیت در پرونده را به میزان قابل توجهی افزایش دهد و از بروز خطاهای حقوقی که می تواند عواقب جبران ناپذیری در پی داشته باشد، جلوگیری کند. آگاهی حقوقی و اقدام به موقع، کلید عبور موفق از این چالش قانونی است.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "مراحل درخواست اعسار مهریه" هستید؟ با کلیک بر روی قوانین حقوقی، آیا به دنبال موضوعات مشابهی هستید؟ برای کشف محتواهای بیشتر، از منوی جستجو استفاده کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "مراحل درخواست اعسار مهریه"، کلیک کنید.