جنگل های هیرکانی: تاریخچه، اهمیت و راهنمای سفر (+تصاویر)

جنگل های هیرکانی یادگاری از دوران ژوراسیک همچون کمربندی سبز شمال ایران و بخش کوچکی از جمهوری آذربایجان را در بر گرفته اند. این جنگل ها که به عنوان «موزه طبیعی» نیز شناخته می شوند نه تنها پناهگاه گونه های گیاهی و جانوری متنوعی هستند بلکه نقش حیاتی در تامین آب جلوگیری از فرسایش خاک و تعدیل آب و هوا ایفا می کنند. اما متاسفانه این میراث ارزشمند طبیعی امروزه با تهدیدهای جدی مواجه است که بقای آن را به خطر انداخته است. در این مطلب قصد داریم به معرفی جامع این جنگل ها ویژگی ها اهمیت و چالش های پیش روی آن بپردازیم.

جنگل هیرکانی چیست؟

جنگل های هیرکانی با نام علمی «جنگل های مختلط کاسپینی-هیرکانی» مجموعه ای از جنگل های باستانی و پهن برگ هستند که در ناحیه جنوبی دریای خزر و شمال رشته کوه البرز واقع شده اند. این جنگل ها که قدمتی بین ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال دارند از دوران سوم زمین شناسی به جا مانده اند و به همین دلیل به آن ها «فسیل زنده» یا «موزه طبیعی» نیز گفته می شود. تنوع زیستی غنی وجود گونه های گیاهی و جانوری منحصر به فرد و نقش مهم آن ها در حفظ اکوسیستم منطقه باعث شده تا جنگل های هیرکانی در سال ۲۰۱۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت برسند.

موقعیت جغرافیایی جنگل های هیرکانی

جنگل های هیرکانی در امتداد نوار باریکی در جنوب دریای خزر و شمال رشته کوه البرز قرار گرفته اند. این جنگل ها بخش هایی از پنج استان شمالی ایران شامل گلستان مازندران گیلان اردبیل و خراسان شمالی و همچنین بخش کوچکی از جمهوری آذربایجان را در بر می گیرند. بیشترین مساحت جنگل های هیرکانی در ایران به ترتیب در استان های مازندران گیلان و گلستان قرار دارد. این موقعیت جغرافیایی خاص باعث شده تا جنگل های هیرکانی از آب و هوای معتدل و مرطوب برخوردار باشند و شرایط مناسبی برای رشد و نمو گونه های گیاهی و جانوری متنوع فراهم شود.

تاریخچه و قدمت جنگل های هیرکانی

جنگل های هیرکانی بازمانده ای از دوران پالئوزویک هستند و قدمت آن ها به حدود ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال پیش بازمی گردد. در آن زمان این نوع جنگل ها بخش وسیعی از مناطق معتدل شمالی کره زمین را پوشانده بودند. در طول دوره های یخبندان این جنگل ها به مناطق کوچکتری محدود شدند اما پس از پایان عصر یخبندان دوباره گسترش یافتند. نام «هیرکانی» از نام باستانی منطقه گرگان گرفته شده است که در دوره هخامنشیان به آن «ورکان» می گفتند. این جنگل ها به دلیل قدمت طولانی و تنوع زیستی بالا به عنوان یک «موزه طبیعی» ارزشمند شناخته می شوند.

پوشش گیاهی جنگل های هیرکانی

جنگل های هیرکانی به دلیل شرایط آب و هوایی مناسب و قدمت طولانی از پوشش گیاهی بسیار متنوعی برخوردار هستند. در این جنگل ها بیش از ۳۲۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده است که ۴۴ درصد از گیاهان آوندی ایران را شامل می شوند. پوشش گیاهی این جنگل ها شامل درختان پهن برگ خزان کننده درختچه ها گیاهان علفی و گونه های مختلف خزه ها و سرخس ها می شود. تنوع گیاهی جنگل های هیرکانی به دلیل وجود گونه های بومی و منحصر به فرد از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

درختان جنگل های هیرکانی

درختان اصلی ترین بخش پوشش گیاهی جنگل های هیرکانی را تشکیل می دهند. از مهم ترین درختان این جنگل ها می توان به راش ممرز بلوط توسکا افرا انجیلی نمدار ملچ زبان گنجشک لیلکی و خرمندی اشاره کرد. هر یک از این درختان با توجه به شرایط محیطی خاص در مناطق مختلف جنگل پراکنده شده اند و جوامع گیاهی متنوعی را تشکیل می دهند. درخت راش به عنوان گونه غالب در بسیاری از مناطق جنگلی هیرکانی نقش مهمی در ساختار و عملکرد اکوسیستم ایفا می کند.

حیات وحش جنگل های هیرکانی

جنگل های هیرکانی علاوه بر پوشش گیاهی متنوع زیستگاه گونه های جانوری متعددی نیز هستند. این جنگل ها پناهگاه پستانداران پرندگان خزندگان دوزیستان و ماهی های گوناگونی هستند که هر یک نقش مهمی در حفظ تعادل اکوسیستم ایفا می کنند. متاسفانه در طول سال های اخیر به دلیل تخریب زیستگاه و شکار بی رویه جمعیت بسیاری از گونه های جانوری در جنگل های هیرکانی کاهش یافته است.

گونه های پرندگان

جنگل های هیرکانی به دلیل تنوع زیستگاهی محل زندگی گونه های مختلف پرندگان هستند. از جمله پرندگان شاخص این جنگل ها می توان به قرقاول عقاب جنگلی شاهین جغد دارکوب سار توکا سهره و انواع گنجشک سانان اشاره کرد. این پرندگان با تغذیه از حشرات دانه ها و میوه ها نقش مهمی در کنترل جمعیت آفات و پراکنش بذر گیاهان ایفا می کنند. جنگل های هیرکانی همچنین محل عبور و زمستان گذرانی بسیاری از پرندگان مهاجر هستند.

اهمیت جنگل های هیرکانی

جنگل های هیرکانی از جنبه های مختلف زیست محیطی اقتصادی و اجتماعی دارای اهمیت فراوانی هستند. این جنگل ها با تولید اکسیژن جذب دی اکسید کربن حفظ آب و خاک تعدیل آب و هوا و تامین زیستگاه برای گونه های گیاهی و جانوری نقش حیاتی در حفظ سلامت اکوسیستم ایفا می کنند. همچنین جنگل های هیرکانی منبع تامین چوب گیاهان دارویی محصولات فرعی جنگلی و فرصت های گردشگری هستند که به اقتصاد جوامع محلی کمک می کنند. علاوه بر این این جنگل ها بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی منطقه محسوب می شوند و ارزش معنوی بالایی دارند.

آب و هوای جنگل های هیرکانی

جنگل های هیرکانی به دلیل قرار گرفتن در مجاورت دریای خزر و رشته کوه البرز از آب و هوای معتدل و مرطوب برخوردار هستند. میزان بارندگی در این جنگل ها بین ۹۰۰ تا ۱۶۰۰ میلی متر در سال متغیر است که این میزان بارندگی شرایط مناسبی برای رشد و نمو گیاهان فراهم می کند. دمای هوا در طول سال نیز نسبتاً معتدل است و تفاوت دمای زیادی بین فصل های مختلف وجود ندارد. این شرایط آب و هوایی باعث شده تا جنگل های هیرکانی از تنوع زیستی بالایی برخوردار باشند.

معروف ترین جنگل های هیرکانی ایران

جنگل های هیرکانی در سرتاسر نوار شمالی ایران گسترده شده اند و هر یک از این جنگل ها دارای ویژگی ها و جاذبه های خاص خود هستند. در ادامه به معرفی برخی از معروف ترین جنگل های هیرکانی ایران می پردازیم:

جنگل ابر شاهرود

جنگل ابر یکی از زیباترین و منحصربه فردترین جنگل های هیرکانی است که در نزدیکی شهر شاهرود واقع شده است. این جنگل به دلیل وجود دریایی از ابر در ارتفاعات آن به جنگل ابر معروف شده است. چشم اندازهای بکر و رویایی تنوع گیاهی و جانوری و آب و هوای خنک و مطبوع باعث شده تا جنگل ابر به یکی از مقاصد گردشگری محبوب در ایران تبدیل شود.

پارک ملی گلستان

پارک ملی گلستان یکی از قدیمی ترین و بزرگ ترین پارک های ملی ایران است که در استان گلستان واقع شده است. این پارک بخش وسیعی از جنگل های هیرکانی را در بر می گیرد و زیستگاه گونه های گیاهی و جانوری متنوعی است. پارک ملی گلستان به دلیل تنوع زیستی بالا و چشم اندازهای طبیعی زیبا به عنوان یک منطقه حفاظت شده بین المللی شناخته می شود.

جنگل الیمستان آمل

جنگل الیمستان یکی از جنگل های زیبای هیرکانی است که در نزدیکی شهر آمل واقع شده است. این جنگل به دلیل وجود دشت های سرسبز قله های مرتفع و چشم اندازهای پانوراما از جذابیت خاصی برخوردار است. جنگل الیمستان همچنین محل رویش گیاه دارویی الیما است که به همین دلیل به این نام خوانده می شود.

جنگل خشکه داران تنکابن

جنگل خشکه داران تنها جنگل جلگه ای و بکر شمال ایران است که در نزدیکی شهر تنکابن واقع شده است. این جنگل با وجود مساحت نسبتاً کم از تنوع زیستی بالایی برخوردار است و زیستگاه گونه های گیاهی و جانوری منحصر به فردی است. جنگل خشکه داران به دلیل سهولت دسترسی و امکانات رفاهی مناسب به یکی از مقاصد گردشگری محبوب در منطقه تبدیل شده است.

علل نابودی جنگل های هیرکانی

جنگل های هیرکانی در طول سال های اخیر با تهدیدهای جدی مواجه شده اند که بقای آن ها را به خطر انداخته است. از جمله مهم ترین عوامل نابودی این جنگل ها می توان به قطع درختان برای مصارف صنعتی و تجاری تبدیل اراضی جنگلی به زمین های کشاورزی و مسکونی چرای بی رویه دام آتش سوزی آلودگی های زیست محیطی و تغییرات آب و هوایی اشاره کرد. این عوامل باعث تخریب زیستگاه کاهش تنوع زیستی و افزایش فرسایش خاک در جنگل های هیرکانی شده اند.

مناطق حفاظت شده ی جنگل های هیرکانی

به منظور حفاظت از جنگل های هیرکانی مناطق مختلفی به عنوان مناطق حفاظت شده تعیین شده اند. این مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند و فعالیت های انسانی در آن ها محدود یا ممنوع است. از جمله مهم ترین مناطق حفاظت شده جنگل های هیرکانی می توان به پارک ملی گلستان منطقه حفاظت شده جهان نما پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه منطقه حفاظت شده پرور و پناهگاه حیات وحش سمسکنده اشاره کرد. این مناطق نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی و جلوگیری از تخریب جنگل ها ایفا می کنند.

بهترین زمان سفر به جنگل هیرکانی

بهترین زمان سفر به جنگل های هیرکانی فصل بهار و پاییز است. در فصل بهار هوا معتدل و مطبوع است و جنگل ها سرسبز و پرگل می شوند. در فصل پاییز برگ درختان به رنگ های زرد نارنجی و قرمز در می آیند و مناظر بسیار زیبایی را خلق می کنند. فصل تابستان به دلیل گرمای هوا و رطوبت زیاد ممکن است برای برخی افراد آزاردهنده باشد. فصل زمستان نیز به دلیل بارش برف و یخبندان دسترسی به برخی از مناطق جنگلی دشوار می شود.

مسیر دسترسی به جنگل های هیرکانی

دسترسی به جنگل های هیرکانی از طریق جاده های مختلف امکان پذیر است. برای سفر به این جنگل ها می توانید از خودروی شخصی اتوبوس یا قطار استفاده کنید. فرودگاه های شهرهای ساری گرگان و رشت نیز امکان دسترسی هوایی به مناطق نزدیک به جنگل های هیرکانی را فراهم می کنند. پس از رسیدن به شهرهای شمالی می توانید از طریق جاده های فرعی و روستایی به مناطق مختلف جنگلی دسترسی پیدا کنید. قبل از سفر بهتر است از وضعیت جاده ها و شرایط آب و هوایی منطقه مطلع شوید.

جنگل های هیرکانی در کدام استان های ایران قرار دارند؟

جنگل های هیرکانی در استان های گلستان مازندران گیلان اردبیل و خراسان شمالی واقع شده اند.

چرا جنگل های هیرکانی به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده اند؟

به دلیل قدمت طولانی تنوع زیستی بالا و اهمیت اکولوژیکی جنگل های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده اند.

چه عواملی باعث تخریب جنگل های هیرکانی شده است؟

قطع درختان تغییر کاربری اراضی چرای بی رویه دام و آتش سوزی از عوامل اصلی تخریب جنگل های هیرکانی هستند.

قدمت جنگل های هیرکانی چقدر است؟

قدمت جنگل های هیرکانی بین ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال تخمین زده می شود.

آیا امکان اقامت در جنگل های هیرکانی وجود دارد؟

بله در برخی از مناطق جنگلی هیرکانی امکان اقامت در اقامتگاه های بوم گردی و کلبه های جنگلی وجود دارد.

مهمترین گونه های گیاهی و جانوری جنگل های هیرکانی کدامند؟

از گونه های گیاهی مهم می توان به راش ممرز و بلوط و از گونه های جانوری می توان به پلنگ خرس قهوه ای و قرقاول اشاره کرد.

جنگل های هیرکانی چه نقشی در حفظ اکوسیستم منطقه دارند؟

جنگل های هیرکانی با تولید اکسیژن حفظ آب و خاک و تعدیل آب و هوا نقش مهمی در حفظ اکوسیستم منطقه دارند.

بهترین فصل برای سفر به جنگل های هیرکانی چه زمانی است؟

بهترین فصل برای سفر به جنگل های هیرکانی بهار و پاییز است که هوا معتدل و مناظر طبیعی بسیار زیبا هستند.

آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "جنگل های هیرکانی: تاریخچه، اهمیت و راهنمای سفر (+تصاویر)" هستید؟ با کلیک بر روی گردشگری و اقامتی، آیا به دنبال موضوعات مشابهی هستید؟ برای کشف محتواهای بیشتر، از منوی جستجو استفاده کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "جنگل های هیرکانی: تاریخچه، اهمیت و راهنمای سفر (+تصاویر)"، کلیک کنید.